Onderzoek

Zin in grammatica

Al jaren is er kritiek op en onvrede over het grammaticaonderwijs. Leerlingen leren ezelsbruggetjes en zijn eindeloos bezig met ontleden van losse zinnen zonder dat ze begrijpen wat ze eigenlijk aan het doen zijn. Een manier om dat te doorbreken is om meer te werken vanuit taalkundige metaconcepten. Zo krijgen leerlingen zicht op achterliggende principes.

Veel leerlingen begrijpen bijvoorbeeld niet waarom de ene zin wel een lijdend of meewerkend voorwerp heeft en de andere niet. ‘Waar zulke voorwerpen vandaan komen is vaak een mysterie voor leerlingen, net als de functie van dergelijke zinsdelen,’ aldus lerarenopleider Jimmy van Rijt (Fontys) in zijn proefschrift. Bovendien worden beide zinsdelen in methodes zelden samen, maar vrijwel altijd na elkaar behandeld. Als je leerlingen daarentegen laat zien dat het de werkwoorden zijn die de rollen verdelen – ‘slapen’ heeft voldoende aan alleen een onderwerp, ‘geven’ wil graag het volle pakket (onderwerp, lijdend en meewerkend voorwerp) – wordt het opeens veel duidelijker.

Van Rijt ontwikkelde vier lessen van vijftig minuten rond enkele metaconcepten en vroeg leraren Nederlands om die te beproeven. In twee rondes namen in totaal 315 leerlingen uit 3 vwo en hun twaalf leraren deel. Beide keren verbeterden de grammaticale redeneringen en oplossingen van leerlingen aanzienlijk. De concepten helpen dus om meer vat op grammatica te krijgen.

Maar kunnen leraren er
ook mee uit de voeten? Dat zal nog aandacht vergen. Uit vragenlijsten die Van Rijt door ruim tweehonderd leraren Nederlands (vmbo tot en met vwo) liet invullen, bleek dat de meesten zich niet vertrouwd voelden met de concepten. Maar gevraagd te kiezen tussen beschrijvingen van een op traditionele en op conceptuele leest geschoeide grammaticales, kozen de meesten de laatste. Minder saai en betekenisvoller voor leerlingen, luidde hun oordeel. 
 

Dit artikel verscheen in Didactief, september 2021