Leraren die functioneren als ‘change agents’ zijn leraren die het verschil maken voor hun leerlingen en het onderwijs op school. In 1993 stelde Fullan al dat scholen leraren als change agents nodig hebben en dat leraren ernaar zouden moeten streven om change agent te worden. Maar wie zijn deze leraren dan en wat kenmerkt hen?
Tijdens mijn promotieonderzoek heb ik vier opeenvolgende deelstudies uitgevoerd gericht op het identificeren en beter begrijpen van deze leraren als change agents in het primair onderwijs. Leraren als change agents kunnen omschreven worden als professionals die een leven lang leren en initiatieven nemen om het onderwijs op klas- en op schoolniveau verder te ontwikkelen.
In de eerste deelstudie kon ik op basis van een literatuurstudie en de verzamelde data (20 interviews) leraren als change agents identificeren aan de hand van vier algemene kenmerken: meesterschap, samenwerken, ondernemerschap en levenslang leren. Deze kenmerken konden worden onderscheiden in 11 subkenmerken.
In de tweede deelstudie heb ik een online-vragenlijst gebruikt om de gevonden kenmerken uit de eerste deelstudie te toetsen en in beeld te brengen hoe leraren basisonderwijs zichzelf zien als change agent. Ook heb ik onderzocht hoe deze percepties gerelateerd zijn aan persoons- (Big Five) en contextfactoren. Uit de literatuur blijkt namelijk dat zowel de stabiele Big Five persoonsfactoren (openheid voor ervaring, emotionele stabiliteit, zorgvuldigheid, extraversie en vriendelijkheid) als de werkcontext van invloed zijn op het functioneren van leraren.
De vragenlijst bestond dan ook uit drie onderdelen: zelf ontwikkelde schalen om de percepties van leraren als change agents te onderzoeken (gebaseerd op de eerste deelstudie), bestaande schalen om de Big Five persoonsfactoren te onderzoeken, en bestaande schalen om de contextfactoren (visieontwikkeling, individuele aandacht en ondersteuning door de schoolleider, intellectuele uitdaging door de schoolleider, participatie van leraren in besluitvorming en professionele samenwerking tussen leraren) te onderzoeken. In totaal vulden 1.028 leraren de vragenlijst volledig in.
In de derde deelstudie heb ik de relaties tussen de change agent kenmerken bij deze leraren onderzocht.
Op basis van de analyses bleek het mogelijk om negen kenmerken van leraren als change agents te onderscheiden, behorend bij de vier algemene kenmerken uit de eerste studie (zie kader).
Kenmerken van leraren als change agents
Meesterschap: focus op leerlingen, focus op het leren van leerlingen, vertrouwen in eigen kunnen en beroepsmotivatie
Samenwerken: professionele collegialiteit
Ondernemerschap: focus op innovatie op klasniveau, focus op innovatie op schoolniveau
Levenslang leren: focus op eigen kennisontwikkeling, focus op professioneel handelen
Uit de analyses blijkt dat deze leraren basisonderwijs (1.028) zichzelf in meer of mindere mate zien als change agents aan de hand van de negen change agent kenmerken, uitmondend in vier leraarprofielen. Leraren die vallen onder profiel 1 en 2 zien zichzelf in mindere mate als change agent (onder het change agent gemiddelde). Leraren van profiel 3 bevinden zich net boven het change agent gemiddelde. Profiel 4 leraren zijn leraren die zichzelf in hoge mate zien als change agents (ver boven het change agent gemiddelde, ongeveer een kwart van 1.028 leraren). Deze profiel 4 leraren zijn in dit onderzoek dan ook gelabeld als change agents. In vergelijking met de andere leraren (profiel 1, 2 en 3) onderscheiden leraren als change agents zich doordat zij hoger scoren op alle change agent kenmerken. De hoge scores op vier change agent kenmerken vallen hierbij extra op. Leraren als change agents zijn namelijk veel méér dan de andere leraren gericht op het leren van leerlingen, innovatie in de klas en op schoolniveau en op de eigen kennisontwikkeling. Hun drive is om een grote impact te hebben op de ontwikkeling en het leren van alle leerlingen, daarom blijven ze op zoek naar nieuwe kennis en andere manieren om het onderwijs vorm te geven.
Zowel de Big Five persoonsfactoren als de contextfactoren blijken gerelateerd te zijn aan de percepties van leraren als change agents. De persoonsfactor ‘openheid voor ervaring’ speelt met name een belangrijke rol. Leraren als change agents (profiel 4) onderscheiden zich van de andere leraren (profiel 1, 2 en 3) doordat zij hoog scoren op ‘openheid voor ervaring’, wat inhoudt dat zij nieuwsgierig en veranderbereid zijn, creatief denken en graag het onbekende verkennen. Volgens leraren als change agents maakt het veranderen of vernieuwen van het onderwijs om beter onderwijs te kunnen verzorgen voor leerlingen een logisch onderdeel uit van het beroep van leraar. De contextfactoren participeren in besluitvorming, visieontwikkeling en professionele samenwerking tussen leraren blijken de belangrijkste factoren te zijn om de change agent kenmerken bij leraren te bevorderen. Dat impliceert dat het belangrijk is om als schoolteam (schoolleider en leraren) een professionele leergemeenschap te vormen waarbij leraren stem en invloed hebben bij de te nemen beslissingen, en waar een dialoog over de visie op het onderwijs en de vertaalslag daarvan naar de praktijk centraal staat.
In de vierde en tevens laatste deelstudie wilde ik meer zicht krijgen op hoe vier leraren die zichzelf in hoge mate zien als change agents (profiel 4), daadwerkelijk functioneren in de praktijk. Tevens heb ik hun percepties van de invloed van persoonsfactoren en contextfactoren onderzocht. Voor de selectie van deze leraren heb ik de data van de tweede deelstudie gebruikt. De geselecteerde leraren waren representatief voor leraren met profiel 4 en werkten op vier verschillende basisscholen. Ik heb deze leraren zeven maanden gevolgd in hun onderwijspraktijk (observaties en interviews). Op basis van de verkregen data heb ik vier portretten opgesteld. Deze portretten illustreren hoe de betrokken leraren in de praktijk functioneren als change agents.
De vier leraren hebben mooie voorbeelden laten zien hoe zij de negen change agent kenmerken tot uitdrukking laten komen in hun dagelijkse werk.
Allereerst beschikken deze leraren over meesterschap. Ze hebben passie voor het vak en voelen in sterke mate de pedagogische opdracht die zij hebben. Ze bouwen dan ook een persoonlijke band op met hun leerlingen en bieden hen veiligheid en vertrouwen. Opvallend is de sterke focus die zij hebben op het begeleiden van het leren van leerlingen. Ze zijn coachende leraren voor hun leerlingen. Zij maken hun leerlingen bewust van hun eigen leerproces door hen bijvoorbeeld continu vragen te stellen over en feedback te geven op hun leerproces. Ze zijn zich bewust van hun eigen capaciteiten als leraar en gaan graag nieuwe uitdagingen en complexe taken aan. Ze geven aan dat ze kritisch zijn naar hun eigen functioneren en pas tevreden zijn als ze alle leerlingen in de klas een stapje verder hebben gebracht in hun leerproces.
Ten tweede nemen deze leraren initiatieven om samen te werken. Zij zien samenwerken als een manier om van en met elkaar te leren om zowel individuele als gezamenlijke doelen te bereiken. Ze stellen zich op als een professionele collega. Ze gaan bijvoorbeeld in gesprek met collega’s om feedback te vragen op hun eigen handelen in de klas. Tevens zijn ze graag bereid om collega’s te ondersteunen bij het uitvoeren van hun werkzaamheden.
Ten derde zijn deze leraren ondernemend. Ze zijn proactief, willen zaken in de klas en op school aanpakken en verbeteren en komen uit zichzelf in actie. Deze leraren nemen dus uit zichzelf initiatieven om het onderwijs in de klas en op schoolniveau te veranderen. Ze vinden het leuk om nieuwe ideeën uit te proberen in de klas om te kijken of het werkt. Ze durven dus uit hun comfortzone te stappen door bijvoorbeeld dingen op te pakken die ze nog nooit eerder gedaan hebben. Het zijn leraren met lef. Zo heeft een van de leraren bijvoorbeeld een totaal nieuwe rekenaanpak ontwikkeld voor groep 3 die ze samen met haar collega’s (in de andere groep 3) uitvoert en evalueert. Deze leraren voelen zich (mede)verantwoordelijk voor en eigenaar van de kwaliteit van het onderwijs op schoolniveau. Ze leveren een bijdrage aan schoolontwikkeling (en aan het behalen van de gezamenlijke doelen) door bijvoorbeeld kritische vragen te stellen en nieuwe zaken of inhouden in te brengen tijdens vergaderingen.
Ten vierde zijn deze leraren gericht op een leven lang leren. Ze zijn nieuwsgierig naar nieuwe inzichten en zijn constant op zoek naar andere (effectievere) manieren van lesgeven. Ze nemen initiatieven om op (nieuwe) kennis te genereren om bijvoorbeeld hun mening te kunnen onderbouwen. Ze hebben op eigen initiatief verschillende cursussen gevolgd en ze houden vakbladen bij. Ze zijn voortdurend gericht op het verbeteren van het eigen professioneel handelen door kritisch en reflectief te zijn. De vraag die zij zichzelf elke dag weer stellen, is: wat kan ik morgen anders doen om nog meer impact te hebben op het welbevinden, de ontwikkeling en het leren van mijn leerlingen?
Volgens de vier geselecteerde leraren zijn zowel persoonsfactoren en contextfactoren van invloed op hun functioneren als change agent,
Passie hebben voor onderwijs, enthousiasme uitstralen, openstaan voor nieuwe ervaringen en ideeën, voortdurende professionele ontwikkeling en goed willen presteren als leraar zijn volgens hen vijf bevorderende persoonsfactoren. De leraren verschillen van elkaar in de wijze waarop zij hun eigen change agent gedrag verklaren, wat met name gerelateerd is aan hun individuele biografieën.
Ondersteuning van de schoolleider
professionele samenwerking met
collega’s zijn essentieel
Verder geven de leraren aan dat met name twee factoren van hun werkcontext bevorderend zijn voor hen om als change agent te kunnen functioneren, namelijk de ondersteuning van de schoolleider en de professionele samenwerking met collega’s. De leraren geven aan een sterke behoefte te hebben aan nieuwe uitdagingen, ruimte en autonomie binnen hun werk. Ze geven aan dat ze hierbij het vertrouwen en de ondersteuning van hun schoolleider nodig hebben. Daarnaast willen zij binnen een professionele leergemeenschap samenwerken met collega’s aan goed onderwijs op school. Indien deze twee factoren in onvoldoende mate aanwezig zijn binnen de werkcontext, werkt dit volgens hen belemmerend in hun functioneren als change agent.
Deze vierde studie illustreert dat leraren als change agents echt bestaan in de praktijk. Opmerkelijk was dat, totaal onafhankelijk van het onderzoek, een van deze vier leraren een half jaar later tot ‘Leraar Primair Onderwijs van het jaar’ werd verkozen. Haar leerlingen en een collega hadden haar genomineerd omdat zij in hun ogen het verschil maakt als leraar en zich onderscheidt van andere leraren door haar hoge professionele kwaliteit. Deze benoeming bevestigt dat leraren als change agents het verschil maken voor hun leerlingen en het onderwijs op school.
De kenmerken van leraren als change agents kunnen een bijdrage leveren aan het (her)formuleren van een visie op het (toekomstig) beroep van leraar. Studenten kunnen al tijdens de lerarenopleiding worden voorbereid om change agent te worden door onderdelen van het onderwijsprogramma concreet in te richten op het ontwikkelen van deze kenmerken.
Lerarenopleider is rolmodel om
‘openheid voor ervaring’ voor te leven
Als lerarenopleider fungeer je als rolmodel om de negen change agent kenmerken en de persoonsfactor ‘openheid voor ervaring’ voor te leven, door je bijvoorbeeld zelf als coach op te stellen bij het begeleiden van het leren van de studenten en door zelf nieuwe en onbekende dingen uit te proberen binnen de opleiding. Dit om te illustreren en bewustwording bij studenten te creëren dat deze kenmerken en persoonsfactor belangrijke onderdelen zijn van het beroepsbeeld. In nauwe samenwerking met het werkveld kan de lerarenopleiding leerarrangementen ontwikkelen, bijvoorbeeld om: 1) studenten te stimuleren om innovatief te zijn en nieuwe ideeën uit te proberen in de stageklas ter bevordering van het leren van leerlingen, en 2) de didactische vaardigheden van studenten bij het begeleiden van het leerproces van leerlingen verder te ontwikkelen, door bijvoorbeeld door Beeldbegeleiding structureel als middel in te zetten.
Elke school heeft leraren als change agents nodig. Het is dan ook van belang dat je als schoolleider leraren in de onderwijspraktijk stimuleert en ondersteunt om de change agent kenmerken verder te ontwikkelen binnen een professionele leergemeenschap, en dat je de change agents autonomie geeft en uitdaging biedt zodat ze gemotiveerd blijven voor het beroep en voor de klas blijven staan.
Dit promotieonderzoek werd gefinancierd door de Promotiebeurs voor leraren van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).
Bronnen
Monique van der Heijden, Teachers Who Make a Difference. An Investigation into Teachers as Change Agents in Primary Education. Proefschrift TU Eindhoven
(Eindhoven School of Education), 2017.
Fullan, M. (1993). Why teachers must become change agents. Educational Leadership, 50(6), 12–17. Retrieved from http://eric.ed.gov/.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
