De meeste kinderen met dyslexie hebben moeite met het goed verwerken van klanken (fonologisch tekort). Kunnen ze dit wellicht compenseren met iets wat ze wel goed kunnen? Dat heeft Robin van Rijthoven uitgezocht.
Hij keek daarbij vooral naar de rol van de omvang en diepte van woordkennis (semantisch netwerk) bij ruim vijftig basisschoolleerlingen met dyslexie. Woordkennis bleek indirect gerelateerd aan hoe vloeiend deze leerlingen woorden lezen: meer kennis voedt de fonologische vaardigheden en dat leidt weer tot beter lezen.
Bij spelling is er zelfs een directe relatie: hoe dieper en groter de woordkennis, hoe minder spelfouten. Van Rijthoven zag verder dat leerlingen met dyslexie dezelfde soort spelfouten maken als leeftijdsgenoten zonder dyslexie, zij het dat ze er wel veel meer maken. Beide groepen maken vooral fouten door het niet (correct) toepassen van regels bij woorden waarbij de uitspraak niet verandert (bijvoorbeeld ‘raamen’ als meervoud van ‘raam’ in plaats van ‘ramen’). Op de tweede plaats staan fouten door het schrijven van verkeerde letters die de uitspraak van het woord niet veranderen (bijvoorbeeld ‘gijt’ in plaats van ‘geit’). Het minst maken ze fouten in de koppeling van de juiste letter bij een klank waardoor de uitspraak verandert (bijvoorbeeld ‘kim’ in plaats van ‘kam’).
Leerlingen met dyslexie kunnen hun zwakke kant dus wellicht deels compenseren met woordkennis. Deels, want ze zullen nooit de beste lezers en spellers van de klas worden, maar deze kennis maakte hen relatief beter dan andere kinderen met dyslexie en hielp hen ook tijdens de dyslexiebehandeling door een specialist. Met aandacht voor uitbreiding en verdieping van woordkennis kun je deze leerlingen een steuntje in de rug geven. Verbind daarbij nieuwe woorden expliciet aan eerder geleerde concepten, en versterk zo het semantische netwerk.
Vaak wordt succes in technisch lezen gekoppeld aan de executieve functies, vooral werkgeheugen en concentratie. Betekent dit dat je leerlingen die vanwege hun dyslexie worstelen met technisch lezen en spellen, kunt helpen door gericht deze cognitieve vaardigheden te trainen?
Promovenda Sietske Walda nam de proef op de som bij in totaal 445 basisschoolleerlingen met dyslexie en 2244 leerlingen zonder dyslexie. Na een training in werkgeheugen en concentratie werden cognitief zwakke leerlingen hierin iets beter, maar ze gaan er niet beter door lezen of spellen. Bovendien zag Walda dat kinderen met zwak ontwikkelde cognitieve vaardigheden net zoveel profiteren van een dyslexiebehandeling als kinderen die cognitief sterker zijn. Beide groepen gaan evenveel vooruit.
Ze concludeert dan ook dat cognitieve vaardigheden niet voorspellen of iemand een zwakke lezer is of wordt. Dit geldt voor leerlingen met én zonder dyslexie. Het heeft dus ook geen zin deze vaardigheden geïsoleerd te trainen als je het lees- en spelniveau wil verbeteren. Goed leesonderwijs blijft daarvoor de sleutel. Waarbij leerlingen met dyslexie gebaat zijn bij heel gerichte, veelvuldige inoefening en veel herhaling. Ze hebben het ook langer nodig dan klasgenoten zonder dyslexie om alle stapjes van een taak, bijvoorbeeld het lezen van een woord, expliciet te blijven benoemen.
Robin van Rijthoven, Compensating reading and spelling abilities in children with dyslexia. Proefschrift Radboud Universiteit, 2023.
Sietske Walda, Learning to read is to stick to the task. The elusive role of cognitive skills in dyslexia. Proefschrift Radboud Universiteit, 2023.
Dit artikel verscheen in Didactief, april 2023.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
