Even een quizvraag: hoe vaak komt storend gedrag in de klas voor? Antwoord A: in 20% van alle klassen, B: 50% of C: 100%. Antwoord C is juist: elke leraar heeft dagelijks te maken met een vorm van storend gedrag in de klas – van een luie leerling tot een leerling die de instructie verstoort met luidruchtig gedrag. Voor de duidelijkheid: het gaat hier om kleine vergrijpen, niet om structureel storend gedrag of gedragsproblemen.
Het meest storend?
Leerlingen die voor
hun beurt praten
Hoe houd je leerlingen in het gareel en vooral bij de les? Dat is de kunst van klassenmanagement. Daar hebben onderzoekers al boeken vol over geschreven. Het onderzoek van Penny Clunies‐Ross en haar collega’s valt daartussen op vanwege een bijzondere invalshoek. Zij keken niet naar het gedrag van de leerling, maar naar dat van de leraar: wat vinden zij lastig leerlinggedrag en hoe gaan ze daar in de klas mee om? Het onderzoek bevat tips voor de beste gedragsstrategie van leraren.
Leerlingen die de les verstoren, dat noemen leraren, naast werkdruk, het vaakst als oorzaak van stress. Ook leerlingen kunnen er last van hebben: storend gedrag van klasgenoten houdt hen af van leren. Hoe ga je daar als leraar mee om? Clunies-Ross en collega’s namen vragenlijsten af bij 97 leraren van 21 basisscholen in Melbourne (Australië) over storend gedrag van leerlingen, de ervaren stress, en strategieën om het wangedrag te pareren. Bovendien, en die combinatie is nieuw, observeerden ze 20 leraren tijdens het lesgeven in hun klas. Zo hoopten ze te achterhalen welke strategie het beste werkt om de klas rustig én het werk plezierig te houden.
Ze zagen tijdens hun observaties dat leraren hun klas grofweg op twee manieren bestieren. De eerste is de reactieve strategie. Je reageert op ongewenst gedrag, bijvoorbeeld door de betreffende leerling te berispen of tot de orde te roepen.
Blijf leerlingen
herinneren aan
gedragsregels
De tweede strategie is preventief. Je probeert ongewenst gedrag en escalaties te voorkomen, bijvoorbeeld door vooraf duidelijke regels te stellen en gewenst gedrag te prijzen.
In het eerste geval reageer je negatief op storend gedrag, in het tweede geval lok je wenselijk gedrag uit. Het zal duidelijk zijn: dat laatste is fijner, voor de leerlingen én voor jou. Het houdt de sfeer in de klas prettig en dat bevordert het leren van leerlingen en het welbevinden van iedereen. Bovendien voorkomt het de stress en het ongemak van verstorend gedrag.
Het antwoord op bovengenoemde quizvraag was een van de uitkomsten uit de vragenlijst. Bijna de helft (47,4%) van de leraren meldt dat storend gedrag op een doorsnee schooldag vijf keer of vaker voorkomt. Bij de overige leraren was dat drie of vier keer (28,9%) of een of twee keer (23,7%). Oftewel: elke leraar heeft er dagelijks mee te maken.
Het meest storend vinden leraren leerlingen die voor hun beurt praten. Dus leerlingen die erdoorheen schreeuwen als jijzelf of klasgenoten aan het woord zijn. Dit komt ook het meest voor. Een goede tweede is: medeleerlingen van het werk houden en lastigvallen. Ook ongehoorzaamheid, luiheid en agressief gedrag (vooral bij jongens) noemen leraren als veelvoorkomende vormen van overlast. Veel minder voorkomend en nauwelijks storend vinden leraren zaken als: eten in de klas, rommelig werken of werk niet op tijd af hebben.
Naar eigen zeggen grijpen leraren liever naar preventieve dan reactieve strategieën. Ze besteden dan vaak extra tijd aan een leerling om zo ongewenst gedrag te voorkomen. Daarnaast noemen ze vaak actief luisteren naar leerlingen, heldere regels stellen en steun bieden. Maar ze gebruiken ook reactieve strategieën, zoals een leerling berispen of de klas uitsturen.
De lesobservaties door de onderzoekers bevestigden wat leraren vertelden. Zo zagen ze dat leraren op het leergedrag van leerlingen inderdaad vaker positief dan negatief reageren: ‘Ga zo door!’
Maar er was één uitzondering: zodra het om sociaal gedrag gaat, treden leraren vooral corrigerend op: ‘Niet kletsen als ik aan het praten ben!’ Het prijzen van gewenst sociaal gedrag komt veel minder voor.
De onderzoekers zagen verder bevestigd dat preventief gedrag beter is. Niet alleen voor leerlingen – die leren zo hoe het wel moet, in plaats van dat ongewenst gedrag afgekeurd wordt – maar zeker ook voor de leraar. Zo is er een verband tussen reactief gedrag en door de leraar ervaren stress. Dat hoeft geen simpele zaak van oorzaak en gevolg te zijn. Het kan bijvoorbeeld ook dat stress ervoor zorgt dat leraren vooral reactief gedrag vertonen.
Reactief gedrag van de leraar gaat bovendien samen met minder taakgerichtheid van leerlingen. Ook hier geldt weer dat er waarschijnlijk sprake is van tweerichtingsverkeer. Leerlingen die niet aan het werk zijn, lokken negatieve reacties uit.
Het voorkomen of in de kiem smoren van ongewenst gedrag blijkt effectiever. Met deze preventieve strategie benader je leerlingen op een positieve manier. Deze positieve aandacht zorgt voor een prettig klasklimaat, waarin leerlingen taakgerichter werken. Daarin kan zich nog steeds storend gedrag voordoen – en dat zal dagelijks gebeuren – maar het corrigeren van leerlingen vergt dan minder inspanning en leidt tot minder stress.
Heldere gedragsregels zijn een hulpmiddel bij preventief werken. Ze scheppen duidelijkheid over wat wel en niet kan in de klas. Natuurlijk vergeten leerlingen die regels soms, het is jouw rol als leraar om ze er telkens weer tijdig en vriendelijk aan te herinneren. Als je dit combineert met het prijzen van positief gedrag zorgt dat voor een gemoedelijke sfeer in de klas. Dan kan het best eens fout gaan, maar help je elkaar met een grapje weer vooruit.
|
Penny Clunies-Ross, Emma Little en Mandy Kienhuis, Self-reported and actual use of proactive and reactive classroom management strategies and their relationship with teacher stress and student behaviour. Educational Psychology, 2008.
Dit artikel verscheen in Didactief, september 2023.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
Gratis download
