Een appel of een chocoladereep? Kliekjes invriezen of weggooien? Met voedseleducatie leren kinderen om (later) gezonde voedselkeuzes te maken en zorg te dragen voor het milieu. Leerlingen leren bijvoorbeeld hoe je voedsel kiest, bereidt en bewaart (1). Leraren hoeven niet zelf het wiel uit te vinden: voor het regulier onderwijs zijn er verschillende (gratis) lespakketten beschikbaar, zoals ‘Weet wat je eet’ van het Voedingscentrum en ‘Smaaklessen’ van Wageningen University & Research. Maar deze sluiten nog onvoldoende aan bij de 72.000 leerlingen uit het (voortgezet) speciaal onderwijs ((V)SO) vanwege onder andere te abstracte onderwerpen of te kinderlijke voorbeelden, bleek uit een peiling die wij in 2021 afnamen onder leraren uit het (V)SO (3). Hoe kan het beter? Om dat te onderzoeken, deden we samen met diverse partners (zie onderschrift) aanpassingen aan twee lessen uit het programma 'Smaaklessen' voor het so en één les van het lespakket 'Weet wat je eet' voor het vso. Daarna testten we de lessen uit in de praktijk op 15 scholen.
In gesprekken met achttien leerkrachten uit het (v)so, methodemakers en andere experts hebben we onderzocht hoe we 'Smaaklessen' en 'Weet wat je eet' kunnen aanpassen zodat ze geschikter zijn voor leerlingen in het (V)SO. Uit deze gesprekken kwamen verschillende wensen naar voren, zoals een modulaire lesopbouw, een actieve en visuele benadering en het afwisselen van theoretische kennis met praktische opdrachten. We kregen ook input van een klankbordgroep, met vertegenwoordigers vanuit Rijksprogramma Jong Leren Eten, Stichting Special Heroes Nederland, Gezonde School, Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG), de Sectorraad GO (gespecialiseerd onderwijs) en docenten en bestuurders van (V)SO-scholen. Op basis van deze gesprekken en input pasten we de lessen aan.
De aangepaste 'Smaaklessen' bestaan, in plaats van één doorlopende les, uit drie delen: inleiding, verwerking en afsluiting. De leerkracht kan de les zo gemakkelijk opknippen in meerdere delen. Voor elk deel kan de leerkracht kiezen uit twee of drie lesopties, afhankelijk van welke werkvorm bij de groep past. Nieuw toegevoegde pictogrammen zorgen in deze les voor visuele ondersteuning.
Pictogrammen uit de aangepaste Smaaklessen.
De aangepaste versie van ‘Weet wat je eet’ voor het VSO legt in vergelijking met het reguliere lespakket extra nadruk op beleving en ervaring, met vragen over hoe een standaardportie groente of fruit eruitziet en welke producten uit de Schijf van Vijf leerlingen zelf wel of niet eten. Ook heeft de les een nieuwe (optionele) praktische opdracht om de behandelde stof toe te passen in de praktijk: het samenstellen van een broodje met producten uit de Schijf van Vijf.
We hebben het materiaal vervolgens getest op een aantal SO- en VSO-scholen. Binnen het (V)SO richtten we ons op leerlingen in cluster 3 (kinderen met lichamelijke of verstandelijke beperkingen, zeer moeilijk lerende kinderen en kinderen met een langdurige ziekte) en cluster 4 (kinderen met psychische of psychiatrische stoornissen, gedragsproblemen en zeer moeilijk opvoedbare kinderen).
Na het uitproberen van een les vulden leraren een digitale vragenlijst in; bij sommigen van hen namen we ook interviews af. We vroegen hen hoe ze de aangepaste lessen waardeerden, hoe geschikt ze ze vonden, hoe goed ze inzetbaar waren en hoe uitvoerbaar ze waren. Van de in totaal 41 benaderde leraren hebben 34 een les gegeven, vulden 21 onze vragenlijst in en namen we interviews af bij 13 leraren.
Leerkrachten vonden de lessen over het algemeen goed uitvoerbaar, zo blijkt uit de vragenlijsten en interviews. Bijna iedereen vond het leuk om de les te geven (95%) en was positief over de inhoud (86%). Zo vonden leerkrachten dat de les de juiste onderwerpen behandelde en goed aansloot bij de belevingswereld van leerlingen. Ook vond bijna iedereen (86%) dat de instructies voor het inzetten van de les duidelijk genoeg waren.
Een derde van de leerkrachten vond het echter lastig om te bepalen voor welke leerlingen het materiaal het meest geschikt was (34%). Ook gaf een deel van de leerkrachten aan neutraal of negatief te zijn over de lengte van de les (29%). In de interviews gaven sommigen aan dat meer afwisseling in de lessen welkom zou zijn, bijvoorbeeld met afbeeldingen en video's over onderwerpen zoals de Schijf van Vijf en de spijsvertering.
Zo’n driekwart van de leraren (76%) gaf aan het lesmateriaal vaker te willen gebruiken. De overige 24% wilde dat alleen onder bepaalde voorwaarden, zoals aanpassingen aan de handleiding, een goed functionerende digitale omgeving en meer aanpassing van het lesmateriaal naar de doelgroep toe. Omdat leraren graag vaker over voeding willen lesgeven, zouden meer lessen welkom zijn.
De resultaten van de pilot laten zien dat met het aanpassen van lesmateriaal een veelbelovende eerste stap is gezet in de ontwikkeling van geschikt voedseleducatiemateriaal voor het (voortgezet) speciaal onderwijs. In de komende jaren kan het lesmateriaal worden opgeschaald en uitgebreid.
Het aangepaste lesmateriaal van ‘Smaaklessen’ en ‘Weet wat je eet’ is en blijft gratis beschikbaar. Wil jij er ook mee aan de slag in het (voortgezet) speciaal onderwijs? Ga dan naar Smaaklessen voor speciaal onderwijs en www.wwje.nl. Werk je in het reguliere onderwijs, maak dan gebruik van het gratis materiaal van ‘Smaaklessen’ voor de basisschool en ‘Weet wat je eet’ voor de middelbare school. Of kijk voor meer inspiratie en (digitale) ondersteuningsmogelijkheden op www.jonglereneten.nl en https://specialheroes.nl/wat-doen-we/voeding-en-gezondheid/.
Lees hier het volledige rapport.
Het Louis Bolk Instituut paste het lesmateriaal aan in samenwerking met Rijksprogramma Jong Leren Eten, Stichting Special Heroes Nederland, het Voedingscentrum en Steunpunt Smaaklessen & EU-Schoolfruit.
Marieke Battjes-Fries en Femke Hoefnagels zijn onderzoekers bij het Louis Bolk Instituut, een kennisinstituut voor duurzame landbouw, voeding en gezondheid.
Bronnen
Bailey, C. J., Drummond, M. J., & Ward, P. R. (2019). Food literacy programmes in secondary schools: a systematic literature review and narrative synthesis of quantitative and qualitative evidence. Public Health Nutrition, 22(15), 2891–2913.
Battjes-Fries, M.C.E., Hoefnagels, F.A. 2021. Behoeftepeiling voedseleducatie in het speciaal (basis)onderwijs. Louis Bolk Instituut, Bunnik.
Hoefnagels, F., & Battjes-Fries, M. (2023). Inventarisatie van te maken aanpassingen aan voedseleducatieprogramma’s voor gebruik in het (voortgezet) speciaal onderwijs.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
