In strijd tegen het lerarentekort moesten verschillende Nederlandse scholen er pre-corona al aan geloven: een vierdaagse lesweek (zie ook dit opinie-artikel in Didactief). Verre van ideaal, maar een betere oplossing dan onbevoegden voor de klas, stelde de Algemene Onderwijsbond, die scholen eind 2018 opriep om bij een groot tekort voor een kortere lesweek te kiezen. Ook de Inspectie besloot uiteindelijk dat het als tijdelijke maatregel in uiterste nood was toegestaan.
In Amerika is het concept al langer populair - het eerste voorbeeld stamt uit de jaren ’30 van de vorige eeuw. Inmiddels zijn er meer dan 1600 scholen met een vierdaags rooster (cijfer komt uit 2019). Niet als maatregel om een lerarentekort het hoofd te bieden, maar om de kosten te drukken. Liever minder lesuren dan grotere klassen of leraren ontslaan, redeneren sommige schoolleiders die met begrotingsproblemen kampen. Maar dat is niet zonder gevolgen, toont onderzoek van de econoom Paul Thompson aan: een structurele vierdaagse lesweek schaadt de leerlingprestaties op korte én lange termijn.
Hoewel veel Amerikaanse scholen met een vierdaagse lesweek hun schooldagen vroeger laten beginnen of later laten eindigen, geven zij gemiddeld drie tot vier uur minder les, berekende Thompson. Om te onderzoeken wat dat doet met prestaties, analyseerde hij van bijna 700.000 leerlingen in Oregon de lees- en reken/wiskundescores op gestandaardiseerde staatstoetsen van leerlingen van de 3rd tot 8th grade (de Nederlandse groep 5 tot en met de tweede klas middelbare) over een periode van vijftien jaar. Hij bekeek hoe hun scores veranderden nadat hun school overstapte van een vijfdaagse naar een vierdaagse lesweek en vergeleek dat met een controlegroep.
Voor zowel rekenen/wiskunde als lezen bleken de prestaties te dalen: voor rekenen/wiskunde iets meer dan voor lezen. Leerlingen uit het speciaal onderwijs leden opvallend genoeg minder onder het aangepaste rooster; hun reken/wiskundeprestaties stegen zelfs licht. Misschien komt dat omdat leerlingen in het so met persoonlijke leerplannen werken die het makkelijker maken om thuis verder te leren, schrijft Thompson.
In het eerste jaar na de overstap naar een vierdaags rooster verslechteren de prestaties van leerlingen direct. Wanneer scholen uiteindelijk weer teruggaan naar een volledige lesweek stijgen ze langzaam weer. ‘Voor een land dat zich zorgen maakt over de langdurige gevolgen van schoolsluitingen tijdens een pandemie, zouden deze resultaten geruststellend moeten zijn,’ schrijft Thompson. Het tijdelijk beperken van de tijd die leerlingen op school doorbrengen lijkt op basis van zijn onderzoek namelijk geen blijvende schade op te leveren. Voor scholen die de vijfde schooldag permanent schrappen, lijken de negatieve gevolgen daarentegen elk jaar groter te worden.
De prestaties dalen het sterkst in de Amerikaanse zevende en achtste grade (de eerste jaren van de middelbare school in Nederland). Het zou kunnen dat het voor ouders van deze leerlingen moeilijker is om hun kroost thuis te helpen met de gevorderde wiskunde- en leeslessen, schrijft Thompson. Ook hebben adolescenten waarschijnlijk meer last van de vroegere schooltijden dan andere leerlingen, wat mogelijk doorwerkt in hun scores.
Het maakt wel uit hoe scholen de vijfde, lesvrije dag invullen. Sommige scholen kiezen ervoor hun deuren te sluiten voor zowel leerlingen als personeel, andere bieden bijvoorbeeld excursies aan of lokalen waar leerlingen hun huiswerk kunnen maken. Thompson ontdekte dat wanneer scholen hun openingstijden verruimen met minimaal een uur, leerlingen betere reken/wiskunderesultaten behalen. Voor lezen is het effect kleiner, maar nog steeds positief. Leerlingen remediërende of verrijkende activiteiten aanbieden op de vijfde dag lijkt de schade van zo’n vierdaagse lesweek dus enigszins te verminderen.
De vierdaagse lesweek heeft waarschijnlijk meer negatieve gevolgen dan dit onderzoek kan aantonen, waarschuwt Thompson. Naar algemene ontwikkeling, lichamelijke gezondheid en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen heeft hij niet gekeken. ‘Minder tijd op school kan betekenen dat er meer tijd is voor riskant gedrag of blootstelling aan onveilige omstandigheden thuis of in de gemeenschap.´
Hoewel beleidsmakers zich in Amerika verzetten tegen de vierdaagse lesweek, vreest Thompson dat steeds meer scholen hem toch zullen invoeren. Tijdens de pandemie hebben leraren en leerlingen tenslotte te maken gehad met compleet andere lesroosters. ‘Dit kan de belangstelling van de vierdaagse schoolweek aanwakkeren en druk uitoefenen op plaatselijke schoolbesturen om een vierdaagse schoolweek te overwegen.’
Het is natuurlijk de vraag in hoeverre je een Amerikaanse studie kunt vertalen naar het Nederlandse onderwijs. Maar Thompsons onderzoek geeft op zijn minst een waarschuwing af.
Paul Thompson is universitair hoofddocent economie aan de Oregon State University en onderzoeker aan het Institute for Labor Economics. Lees zijn hele artikel hier.
Meer Didactief-artikelen lezen? Trakteer jezelf op een online abonnement voor slechts €24,50: maar liefst tien edities per jaar en toegang tot ons archief vanaf 2003.https://didactiefonline.nl/aanbieding
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
