Artikelen

Verpakte verleiding

Tekst Erik Ouwerkerk
Gepubliceerd op 07-12-2023 Gewijzigd op 12-12-2023
Beeld De Beeldredaktie | Henriette Guest

Influencers, wie kent ze niet? Ze maken pakkende content op social media, maar prijzen daarbij ook allerlei producten aan. Leerlingen van groep 8 van OBS De Kameleon in Den Haag weten na een geldles dat ze best kritisch mogen kijken naar de dure verleidingen die hun online idolen soms laten zien.

‘Een Air Up-fles is heel duur, maar het is eigenlijk gewoon een waterfles’, zegt Zaid. ‘Ik vind Takis chips wel lekker, maar ze zijn echt veel duurder dan chips uit de supermarkt,’ vult klasgenoot David aan. Takis? Air Up? De kans is groot dat volwassenen er nog nooit van hebben gehoord.

‘Leerlingen willen
hun idolen imiteren’

Zehra Beder, de juf van Zaid en David en hun klasgenoten uit groep 8, ziet de hypes die online ontstaan allemaal in de klas langskomen. ‘Dure strizers, zoals meisjes moisturizers afkorten, Takis chips voor vijf of zelfs twintig euro, Air Up-flessen en dure bijbehorende pods om het water smaak te geven met een geurtje. Leerlingen zien hun idolen het aanprijzen op YouTube of Instagram, worden nieuwsgierig en willen hen imiteren. Wat meer bewustwording kan geen kwaad.’ Daar zorgt de geldles van vandaag zeker voor!

Dubai

De geldles van Wijzer in Geldzaken begint met een brainstorm: ‘Waar denken jullie aan bij influencers?’ Op het bord verschijnt een woordenwolk: ‘miljoenen views’, ‘bekend’, ‘TikTok’, ‘mensen interviewen’ en ‘fashion girl’. Al snel staat ook de naam van de juf op het bord. Waarom? ‘Omdat u dingen post op Instagram,’ meent een leerling die bijval krijgt van het meisje naast haar: ‘U poseert als een influencer.’ De juf verduidelijkt dat zij daar geen geld mee verdient en dat ze niet wordt gesponsord. De leerlingen associëren het mediafenomeen influencer ook opvallend vaak met ‘geld’. Zelfs ‘Dubai’ komt voorbij. ‘Omdat ze daar geld uitgeven,’ verklaart Zaid.

Skippen

Terwijl sommige influencers ogenschijnlijk de tijd van hun leven hebben in Dubai, bekijken de leerlingen in de klas een kort filmpje van Eva van Reijmersdal. De reclame-expert van de Universiteit van Amsterdam legt hierin uit dat influencers meestal betaald worden door bedrijven om hun product (klein) in beeld te brengen of (expliciet) aan te prijzen, maar dat het vaak lastig is voor de kijker om het als reclame te herkennen.

‘Influencers verpakken
hun reclames in originele
en grappige content’

Na het filmpje gaan de kinderen aan de slag met een aantal vragen. Wie is je favoriete influencer? Heb je weleens iets gekocht omdat hij of zij dat product gebruikte of liet zien? Wat vind je ervan dat ze daar geld voor krijgen? De leerlingen zien in eerste instantie weinig kwaad in de promotie van diensten en producten door hun mediahelden. ‘Zij moeten ook geld verdienen,’ zegt David.

Verpakt

‘Reclames van influencers moet je gewoon skippen,’ aldus een zelfverzekerde Anas. ‘Was het helaas maar zo makkelijk te ontwijken,’ zegt Van Reijmersdal. ‘Er zijn online geen duidelijk afgebakende reclameblokken zoals op televisie. Influencers verpakken hun “reclames” in originele, spannende en grappige content; in pranks, dansjes en challenges. Ze demonstreren speelgoed en delen hun ervaringen daarover, pakken spullen uit voor de camera of nemen de kijker mee naar een pretpark. Leerlingen denken een inkijkje te krijgen in het leven van hun idool. Ze beseffen vaak niet dat wat de influencer aanprijst, vaak weinig zegt over zijn of haar eigen mening. Makers zijn wettelijk verplicht hashtags als #ad of #reclame te gebruiken, of een button in beeld brengen die duidelijk maakt dat het gaat om “betaald partnerschap”. Maar in de praktijk sneeuwt die boodschap (vaak) onder.’

Zwichten

Terug naar groep 8. Door in de les stil te staan bij de werkwijze en het verdienmodel van influencers, beseffen de kinderen dat ook zij regelmatig vallen voor de verleidingen die op hen afkomen. Het is moeilijk er níet voor te zwichten, vindt Sarah: ‘Je ziet bepaalde drankjes in een video en een paar dagen later staat het in rijen bij de winkel. Natuurlijk wil je het dan uitproberen!’ De juf van groep 8 knikt begripvol: ‘Dat vind ik echt heel herkenbaar hoor! Het lijkt vaak zo mooi, zo lekker… maar de werkelijkheid is dan toch soms anders.’ De woorden van de juf maken wat los in de klas. Sarah fluistert tegen een klasgenootje naast haar: ‘Hier hadden we het laatst over! Dat dingen die je níet op TikTok ziet, zoals wokkels en trekdrop, eigenlijk veel lekkerder zijn dan Takis enzo’. Anas daarentegen deelt zijn teleurstelling met de hele klas: ‘Ik wilde slijm maken omdat ik er online iets over gezien had. Maar toen ik het gekocht had, vond ik er eigenlijk niets aan. Ik heb het weggegooid.’ Anas en zijn klasgenoten kunnen gelukkig wel lachen om het verspilde zakgeld, ze kijken liever vooruit. Of naar hun favoriete influencers. Maar de boodschappen die zij verkondigen, nemen ze niet meer zo snel voor zoete koek aan. De geldles is geslaagd.

Een geldles over influencers levert veel gespreksstof op in de klas van juf Zehra Beder.

Geen ontkomen aan

‘Wie er allemaal te maken krijgt met influencers? Als je op social media zit - zoals nagenoeg alle leerlingen - ontkom je er niet aan.’ Reclame-expert Eva van Reijmersdal van de Universiteit van Amsterdam schetst de reikwijdte van de commercie: ‘In zeker 98 procent van de filmpjes van bekende influencers op YouTube komen merken voor. In onderzoek dat wij hebben gedaan, gaf maar liefst zeventien procent van de respondenten aan dat ze iets gekocht hadden omdat ze dat in een filmpje gezien hadden. Dat is veel, maar de werkelijke beïnvloeding ligt waarschijnlijk nog veel hoger omdat het meeste koopgedrag onbewust gebeurt. Het is dus echt belangrijk dat kinderen de reclame van hun mediahelden beter leren doorzien.’

Dit artikel verscheen in de special Is jouw leerling geld de baas? van Didactief, december 2023.

Verder lezen

1 Special: Is jouw leerling geld de baas?