Onderzoek

UNESCO: vooruitgang, maar ongelijkheid

Tekst Nienke van Atteveldt en Marieke Buil
Gepubliceerd op 23-05-2022 Gewijzigd op 23-05-2022

Onderwijs heeft geleid tot een enorme vooruitgang in geletterdheid, technologie en wetenschap, maar ook gezorgd voor meer ongelijkheid. Dat blijkt uit het internationale Unesco-onderzoek ‘Reimagining Education: the Science and Evidence-based Education (ISEE) Assessment’.

Onze wereld verandert snel. Onderwijs is voortdurend in ontwikkeling om tegemoet te komen aan de behoeften van onze samenlevingen wereldwijd. In hoeverre heeft het de afgelopen 50 jaar voor vooruitgang gezorgd en welke koers moeten we vanaf nu gaan varen? Daarover boog een interdisciplinaire groep van meer dan 300 wetenschappers uit meer dan 45 landen zich – in opdracht van UNESCO MGIEP (Mahatma Gandhi Institute of Education for Peace and Sustainable Development). Nederland had daarin een bijzondere rol: de Nederlandse Nienke van Atteveldt, hoogleraar Neurowetenschap en maatschappij (VU) leidde het onderzoek samen met Anantha Duraiappah, directeur van UNESCO MGIEP in New Delhi.

In het rapport komt wetenschappelijke kennis samen vanuit diverse onderzoeksgebieden (onderwijswetenschappen, pedagogiek, neurowetenschappen, humanistiek, economische en politieke wetenschappen en filosofie). Nooit eerder is een dergelijke analyse voor onderwijs uitgevoerd.

Terugblik op afgelopen 50 jaar

Bij het rapport hoort een samenvatting voor beleidsmakers (SDM), waaraan ook ontwikkelingspsycholoog Marieke Buil (VU) meewerkte. Hierin beantwoorden de onderzoekers overkoepelende vragen op basis van het volledige rapport. Allereerst blijkt dat onderwijs heeft gezorgd voor een enorme vooruitgang in geletterdheid, technologie en wetenschap, en vele levens heeft verbeterd. Daar mogen we trots op zijn! Toch bevestigt dit rapport opnieuw: het onderwijsbeleid heeft tegelijkertijd wereldwijd gezorgd voor meer ongelijkheid, nieuwe vormen van elitarisme en een focus op het individu.

Dit blijken ongewenste bijeffecten van de huidige focus op menselijk kapitaal (human capital, vooral uitgedrukt in taal- en rekenvaardigheden) en meritocratie. In neoliberale onderwijssystemen werd altijd gedacht dat meritocratie de belangrijkste ‘sociale gelijkmaker’ was, maar het heeft juist nieuwe vormen van uitsluiting gecreëerd en ongelijke kansen in de hand gewerkt (lees daarover ook Loon naar werken: een valse belofte, red.). Met name de cultuur van gestandaardiseerd en summatief toetsen blijkt schadelijk. Hierdoor ligt de nadruk vooral op presteren, wat het welzijn van leerlingen aantast volgens de onderzoekers. Thema’s die in Nederland discussievoer zijn, spelen dus ook internationaal.

De toekomst

Hoe kan deze nadruk de komende jaren bijgesteld worden en het welzijn van kinderen centraler komen te staan in het onderwijs? Het rapport concludeert dat we vooral het leerpotentieel van leerlingen moeten benadrukken in plaats van prestaties, en dat we met ons onderwijs zowel de cognitieve als sociaal-emotionele ontwikkeling moeten stimuleren (het hele brein). Zo stellen de experts dat iedere leerling recht heeft op een gepersonaliseerde leerervaring (want iedereen leert op zijn eigen manier), moet passief leren plaatsmaken voor actief leren (waarin de leerling bijvoorbeeld experimenteert met de lesstof en zelf op zoek gaat naar kennis) en moeten we formatieve toetsen (in plaats van summatieve en gestandaardiseerde) gebruiken bij het evalueren van de ontwikkeling kinderen, waarbij kinderen hun eigen maatstaf zijn. We bedoelen daarmee overigens niet dat een leerkracht aan 30 leerlingen in zijn of haar klas een individueel leertraject moet aanbieden, maar we denken bijvoorbeeld aan meer flexibiliteit tussen niveaus in Nederland die personalisatie beter mogelijk zou maken.

Wiersma contra Unesco

Interessant is dat onderwijsminister Dennis Wiersma met zijn onlangs gepresenteerde masterplan voor het onderwijs terug wil naar wat hij ‘de basis’ noemt: meer aandacht voor taal, rekenen (en digitale geletterdheid); vaardigheden die te maken hebben met sociaal emotioneel leren (bijvoorbeeld hulp bij pesten) kunnen volgens de minister uitbesteed worden aan coaches (zoals een pestcoach). Het masterplan ligt er nog niet volledig, dus het is moeilijk om hier inhoudelijk al heel veel over te zeggen, maar vooralsnog lijkt de richting die wordt ingeslagen met het masterplan niet in lijn te zijn met de aanbevelingen van het Unesco rapport.

De aanbevelingen voor toekomstig onderwijsbeleid sluiten hierop aan. Zo adviseren de onderzoekers om curricula, pedagogiek en toetsing te reorganiseren zodat sociaal-emotioneel, metacognitief en cognitief leren geïntegreerd plaatsvindt en niet los van elkaar. Daarnaast moeten beleidsmakers investeren in meertalig onderwijs, om meer recht te doen aan leerlingen van diverse achtergronden. Ook waardering en scholing van leerkrachten en investeringen in grootschalige, wereldwijde wetenschappelijke onderzoeksprojecten zijn volgens de onderzoekers cruciaal.

Greep uit aanbevelingen voor toekomstig onderwijsbeleid

Vervang meritocratie en de nadruk op prestaties met onderwijs gericht op leerpotentieel. In plaats van leerlingen, leerkrachten en onderwijsinstituten met elkaar te laten concurreren om goede cijfers en beoordelingen moeten we investeren in persoonlijk leertrajecten voor leerlingen.
Baseer onderwijs op multidisciplinaire dialogen, studies en samenwerking. Zo kunnen verschillende perspectieven en contexten de onderwijspraktijk en -beleid en sturen.
Zorg voor vroegtijdige universele screening, monitoring en interventies. Om onderwijs inclusief te maken, moeten we leerlingen vroegtijdig screenen en monitoren – zo kunnen problemen worden voorkomen.
Ondersteun en versterk partnerschap tussen scholen en hun omgeving. Curricula moeten lokaler worden. Onderwijs moet gaan over situaties in de directe omgeving van de leerling en hun dagelijkse uitdagingen.
Betrek ouders als onderwijspartners, vooral bij het onderwijsbeleid gericht op gepersonaliseerd leren met de “gehele brein” benadering (geïntegreerd cognitief en sociaal-emotioneel leren).
Reorganiseer onderwijsinvesteringen. Onderwijsbudget moet worden uitgegeven aan persoonlijk leren gericht op het gehele brein en inclusief onderwijs.

Lees het volledige rapport en de SDM.

Atteveldt, N.M.& Buil, J.M. (2022) Reimagining Education: the Science and Evidence-based Education Assessment – Nederlandse Samenvatting voor Leerkrachten, Schoolleiders en Onderwijsbeleidsmakers [Eng: Reimagining Education: the Science and Evidence-based Education Assessment – Dutch Summary for Teachers, Schoolboards and Education Policy Makers].

Verder lezen