Interview

‘Stel je studenten voortdurend vragen’

En waar hebben we het precies over?
‘Dat was ook een van mijn onderzoeksvragen. Vraag leraren en lerarenopleiders ernaar en je krijgt een hele waslijst aan kenmerken, zoals “open”, “nieuwsgierig” en “kritisch”. Maar dat zijn eerder persoonlijkheidskenmerken dan didactisch werkbare begrippen. Ik heb de onderzoekende houding uiteindelijk teruggevoerd op twee dimensies. De eerste is kennisverwervend gedrag. Niet in het wilde weg, maar gericht op een concreet vraagstuk waar je in de praktijk tegen aanloopt: wat heb ik nodig om dat beter te begrijpen en waar kan ik goede informatie daarover vinden? De tweede dimensie is reflectie, niet alleen op je eigen handelen en opvattingen, maar ook op theoretische concepten, om die diepgaand te doorgronden. Wat verstaan we bijvoorbeeld precies onder duidelijke instructie?’

Doen die persoonlijkheidskenmerken er dan niet toe?
‘Ze zijn minder belangrijk voor de onderzoekende houding van leraren dan we altijd dachten. Ik heb bij vierhonderd leraren die een educatieve master volgden, gekeken hoe hun onderzoekende houding zich ontwikkelde. Die ontwikkeling blijkt los te staan van persoonlijke eigenschappen als openheid en nieuwsgierigheid. Ik vind dat goed nieuws. Als je van nature niet open en nieuwsgierig bent, kun je toch leren om zo’n houding als professional instrumenteel in te zetten. Omgekeerd zet een nieuwsgierig persoon die nieuwsgierigheid niet per se gericht in. Als lerarenopleider moet je daar alert op zijn en niet denken: die student stelt altijd zoveel vragen, het zit wel goed met die onderzoekende houding.’

Hoe kun je die houding stimuleren?
‘Door als lerarenopleider zelf rolmodel te zijn en voortdurend expliciet te vragen: tegen welke kwesties loop je aan? Wat verstaan we onder dit concept? Wat zegt de literatuur erover? Hebben we het over hetzelfde? Als je dat consequent inbouwt in je lessen, heeft dat effect. Stuur én waardeer kennisverwervend gedrag. De lerarenopleider kan echt het verschil maken; vooral bij reflectie zag ik dat. Bij kritische reflectie blijkt daarnaast tijd belangrijk. Studenten leren kritisch reflecteren niet van de ene op de andere dag. Daarom hebben wij binnen de master Educational Needs aan Windesheim besloten om studenten voortaan na elke module alleen formatief te beoordelen op dit punt, met feedback en gericht op leerdoelen, en pas aan het eind van het jaar summatief, dus met een cijfer.’

Heb je tips voor je collega-lerarenopleiders?
‘Het begint altijd bij een heldere visie: wat verstaan we als opleiding onder een onderzoekende houding en hoe maken we dat concreet? Je kunt jaren samenwerken en denken dat het wel duidelijk is, maar tijdens mijn onderzoek bleek hoe je je daarin kunt vergissen. Ik liet ervaren lerarenopleiders naar elkaars lessen kijken en bij elkaar aanwijzen op welke momenten ze reflectie stimuleerden bij studenten. Daar bleken ze allesbehalve eensgezind over. Dat was voor hen een eyeopener. Ik heb daarom een gratis vragenlijst ontwikkeld waarmee lerarenopleidingen kunnen evalueren in hoeverre ze bij hun studenten de onderzoekende houding stimuleren. Deze kun je goed gebruiken om samen je visie en didactiek te verhelderen.’

Je bent zelf ook lerarenopleider. Wat was jouw eyeopener?
‘Ik ben open en nieuwsgierig van aard. Maar dat heeft er in eerste instantie niet toe geleid dat ik op zoek ging naar een diepgaand begrip van concepten. Ik deed mijn werk vooral vanuit intuïtie en ervaring, en op basis van wat ik hoorde van collega’s. Het zou me zeker geholpen hebben als ik tijdens mijn professionele identiteitsontwikkeling als leraar en lerarenopleider had geleerd wat een onderzoekende houding inhoudt.’

Marie-Jeanne Meijer, Teachers’ Inquiry-Based Attitude as an Objective in Teacher Education. Proefschrift Open Universiteit, 2017. Lees meer over onderzoek in lerarenopleiding op pagina 30.

De Nederlandstalige vragenlijst is gratis op te vragen via [email protected].

Dit artikel verscheen in de rubriek 'Onderzoek Kort' in Didactief, november 2017.