Om een goed beeld van de rekenprestaties te krijgen kijken we naar het internationale vergelijkingsonderzoek TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study), periodiek uitgevoerd bij ruim drieduizend leerlingen uit groep 6. Een vergelijkbaar onderzoek is het Nederlandse peilingsonderzoek Peil onder bijna zesduizend leerlingen aan het einde van het (speciaal) basisonderwijs. Voor beide onderzoeken heeft in het schooljaar 2018-2019 een meting plaatsgevonden.
In TIMSS én Peil blijven de prestaties over de jaren heen ondanks wat schommelingen grotendeels constant, met een lichte stijging in de laatste periode (het sbo uitgezonderd). De rekentoetsen van Peil zijn voor het Nederlandse curriculum gemaakt. Daarom kunnen we de prestaties ook afzetten tegen standaarden: de referentieniveaus 1F (fundamenteel niveau) en 1S (streefniveau). Voldoende leerlingen in het basisonderwijs halen het fundamentele niveau: de basiskwaliteit is dus op orde. Te weinig leerlingen halen er het wat hogere streefniveau. Ook in TIMSS zit het met de basis goed – 98% haalde het basisniveau – maar relatief weinig leerlingen (7%) halen het geavanceerde niveau. Dit patroon zagen we ook bij eerdere rondes van TIMSS. De lat voor betere en excellente rekenaars kan en moet dus hoger.
In TIMSS en Peil maakten de leerlingen niet alleen rekentoetsen, ze vulden ook vragenlijsten in. Nederlandse groep-6-leerlingen hebben een hoge mate van zelfvertrouwen in hun eigen rekenvaardigheden. De meerderheid heeft ook plezier in rekenen. In groep 8 lijken de resultaten iets minder positief: gemiddeld genomen hebben de leerlingen een redelijk vertrouwen in hun eigen rekenvaardigheid, maar zijn ze weinig uitgesproken over de mate van plezier die ze ervaren. Leerlingen met meer zelfvertrouwen ervaren ook meer rekenplezier, en leerlingen met meer plezier in rekenen zijn bovendien vaker overtuigd van het nut van rekenen. Zelfvertrouwen van de leerling in de eigen rekenvaardigheden hangt sterk samen met de rekenprestaties. Het is dan ook zorgwekkend dat meisjes lager presteren én een lager niveau van zelfvertrouwen hebben dan jongens.
Allerlei vormen van rekenonderwijs kunnen effectief zijn:
het is de leraar die in de rekenles het verschil maakt
In Nederland zijn de verschillen in rekenprestaties tussen klassen relatief klein. Dat zagen we ook al in eerdere rondes van deze onderzoeken, en ook in PIRLS, de leesvariant van TIMSS. Nederland valt hierin op vergeleken met andere landen waar de verschillen tussen klassen vaak groter zijn. De verschillen in effectiviteit van het rekenonderwijs zijn in Nederland dus gering. Dat betekent niet dat het rekenonderwijs er niet toe doet, maar juist dat Nederlandse scholen er in slagen rekenonderwijs met een goede basiskwaliteit te leveren.
Wat werkt in het rekenonderwijs? Onderzoek geeft geen eenduidig beeld welke rekendidactiek het beste is, of het bijvoorbeeld beter is om leerlingen begrippen en procedures zelf te laten ontdekken of dat expliciete directe instructie beter werkt. Allerlei vormen van rekenonderwijs kunnen effectief zijn: het is de leraar die in de rekenles het verschil maakt. De leraar moet voldoende reken(didactische) kennis en pedagogische vaardigheden hebben, moet kunnen inspelen op de behoeften van leerlingen en uitdagende en activerende instructie geven, al dan niet ondersteund door technologische hulpmiddelen.
Het is essentieel dat leerkrachten een goede vakinhoudelijke én vakdidactische basis hebben, en goed op de hoogte zijn van de leerlijnen voor rekenen. Dat hebben ze nodig om hun instructie aan de behoeften van hun leerlingen aan te passen, en op die manier het verschil te maken. Dat geldt niet alleen voor de zwakkere, maar juist ook voor de sterkere rekenaars. Deze leerlingen krijgen namelijk (extra) aanbod dat hen onvoldoende uitdaagt om tot een hoger niveau te komen. Het zou goed zijn als leerkrachten meer verdiepende en uitdagende instructie aan deze leerlingen kunnen geven. Voor leerlingen met rekenproblemen kunnen leerkrachten het best één vaste strategie per bewerking aanbieden als basis om op terug te vallen. Bij differentiatie in niveaugroepen is het belangrijk dat dat flexibel gebeurt. Leerkrachten moeten voorkomen dat leerlingen vast komen te zitten in het 1F-spoor, waardoor ze uitdagender aanbod mislopen.
De school lijkt vooral bij te kunnen dragen met een rekenbeleid dat leerkrachten stimuleert zich te ontwikkelen en hen hierin ondersteunt, bijvoorbeeld door een rekencoach of -coördinator.
Marian Hickendorff is verbonden aan het Instituut Pedagogische Wetenschappen, Universiteit Leiden.
Hickendorff, Mostert, T. M. M., Van Dijk, C. J., Jansen, L. L. M., Van der Zee, L. L., & Auer, M. F. F. (2017). Rekenen op de basisschool. Review van de samenhang tussen beïnvloedbare factoren in het onderwijsleerproces en de rekenwiskundeprestaties van basisschoolleerlingen. Universiteit Leiden. https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2017/12/Rekenen-op-de-basisschool-review-405-17-920.pdf
Inspectie van het Onderwijs (2019). Reken- en wiskundeonderwijs aan (potentieel) hoogpresterende leerlingen. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs. https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/themarapporten/2019/04/10/themaonderzoek-reken--en-wiskundeonderwijs-aan-potentieel-hoogpresterende-leerlingen
Inspectie van het Onderwijs (2021). Peil.Rekenen-Wiskunde Einde (speciaal) basisonderwijs 2018-2019. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs. https://www.onderwijsinspectie.nl/onderwerpen/peil-onderwijs/documenten/themarapporten/2021/04/09/peil.rekenen-wiskunde-einde-s-bo-2018-2019
Meelissen, M. R. M., Hamhuis, E. R., & Weijn, L. X. F. (2020). Leerlingprestaties in de exacte vakken in groep 6 van het basisonderwijs: Resultaten TIMSS-2019. Enschede, Universiteit Twente. https://doi.org/10.3990/1.9789036551090
1 Rekenprestaties stijgen, natuuronderwijs is ondergeschoven kindje
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
