Onderzoek

Passend onderwijs is ook voor uitblinkers

Met een klein clubje bevlogen leerkrachten van twaalf lokale pilotscholen bij elkaar. Zo begon Lianne van Oosten ruim vier jaar geleden het beleid voor (hoog-)begaafde kinderen in Almere op poten te zetten. Van Oosten werkt bij het samenwerkingsverband Passend onderwijs Almere, waarbij circa tachtig basisscholen zijn aangesloten. Ze coördineert het onderwijs voor meer- en (hoog-)begaafden: kinderen met één of meer bovengemiddeld ontwikkelde intellectuele vermogens.

Inmiddels staat het beleid aardig op de rails en zijn er op drie niveaus voorzieningen beschikbaar. Het begint gewoon op school: elke basisschool in Almere kan gratis een training krijgen in het herkennen van en omgaan met (hoog-)begaafdheid. Kinderen die meer uitdaging nodig hebben, kunnen één dagdeel per week kosteloos naar een 'talentenlab': een bovenschoolse verrijkingsklas voor kinderen uit groep vijf tot acht. Op dit lab werken de leerlingen in groepen van maximaal twintig aan projectopdrachten. Degenen die daar niet genoeg aan hebben, kunnen terecht bij een voltijds onderwijsprogramma voor (hoog-)begaafden: NEO-onderwijs. Dit jaar volgen rond de honderdzestig kinderen dit programma, waarvoor ouders een jaarlijkse bijdrage van 1100 euro betalen.

En dan is er nog een Almeerse specialiteit: een aparte klas waarin de executieve functies van leerlingen gericht getraind worden. Van Oosten: 'We komen geregeld kinderen tegen die qua niveau in aanmerking komen voor de talentenlabs, maar daar in de praktijk niet goed mee blijken te draaien. Dat heeft vrijwel altijd te maken met hun werkhouding en de manier waarop ze leren.' Want juist leerlingen die gewend zijn dat alles hen makkelijk afgaat, hebben soms moeite om gestructureerd te werken. 'Ik wist als kind dat ik op tijd met mijn huiswerk moest beginnen en rijtjes moest stampen,' herinnert Van Oosten zich. 'Deze kinderen moeten dat vaak nog leren.' Dit jaar zijn veertien leerlingen begonnen in de speciale groep, waarin ze geleidelijk naar het niveau van de talentenlabs toewerken.

Voorlopers
Uitdagend onderwijs voor (hoog-)begaafde leerlingen is een prioriteit van OCW, dat vanaf dit jaar jaarlijks 29 miljoen euro aan de samenwerkingsverbanden beschikbaar stelt om dat vorm te geven. Veel scholen zijn nog zoekende, zegt Desirée Houkema van SLO, het nationaal expertisecentrum voor leerplanontwikkeling. Dat bleek wel afgelopen november, toen het Informatiepunt Onderwijs & Talentontwikkeling van SLO een grote tweedaagse conferentie over passend onderwijs en (hoog-)begaafdheid organiseerde. De animo was zo groot dat er lang niet voor iedereen plaats was. Het Informatiepunt gaat jaarlijks zo'n conferentie organiseren en is bezig met een inventarisatie van behoeften onder samenwerkingsverbanden. Daarnaast komen er bijeenkomsten waarbij scholen, besturen of samenwerkingsverbanden die al goed op weg zijn, in de schijnwerpers worden gezet. Zo wordt de uitwisseling met en tussen 'voorlopers' gefaciliteerd. Almere is wat Houkema betreft zo'n voorloper. 'Almere heeft een integrale aanpak, waarbij op alle niveaus specifieke kennis over begaafdheid aanwezig is.' Bij het Informatiepunt benadrukken ze dat je (hoog-)begaafde kinderen niet te snel apart moet zetten. Want een flink deel van het aanbod dat speciaal voor hen ontwikkeld wordt, kan ook voor andere kinderen interessant zijn. Houkema: 'Natuurlijk hebben sommige leerlingen baat bij volledig op hen toegespitst onderwijs, maar vaak geldt: What's good for the best, is good for the rest.'

Via het online platform van het Informatiepunt kunnen scholen en samenwerkingsverbanden kennis en inspirerende praktijkvoorbeelden delen. Houkema: 'Het is zonde om het wiel steeds opnieuw uit te vinden. Daarom brengen we mooie bestaande praktijken onder de aandacht en kunnen samenwerkingsverbanden en scholen zichzelf op ons platform profileren.'

Geen hap-snap
Ter inspiratie is Van Oosten ook bij andere samenwerkingsverbanden gaan kijken. 'Een belangrijke les bleek dat je dit beleid stevig op de kaart moet zetten. Geen hap-snap-werk.' Het Almeerse samenwerkingsverband streeft er daarom naar dat elke school de basiskennis over (hoog-)begaafdheid in huis heeft en dat er in elke wijk minstens één gespecialiseerde school is.

Inmiddels lopen er ook basistrainingen (hoog-)begaafdheid voor leerkrachten. 'Pas als iedereen dezelfde taal spreekt, weet je van elkaar waar je het over hebt.'
Eén van de leerkrachten die de training volgde, is Bernadette Bos, werkzaam op basisschool De Syncope. Zij merkte naderhand dat ze moeilijk hanteerbare kinderen anders inschatte. Wat aanvankelijk op een gedragsstoornis leek, kon in de praktijk ook een begaafd, maar inefficiënt lerend kind zijn. 'Opeens viel het kwartje,' vertelt ze. In de cursus worden concrete handvatten aangereikt, waarmee een leerkracht zulke leerlingen kan bijstaan. 'Helpen met plannen of de stof in stukjes aanbieden. Daarmee bereik je vaak al veel.'
Verspreid over een periode van vier jaar moeten alle scholen de basistraining doorlopen hebben. Inmiddels hebben bijna dertig van de tachtig scholen meegedaan, wat enigszins achterloopt op de planning. 'Verplicht stellen kunnen we het niet,' zegt Patricia Versnel, specialist bij het samenwerkingsverband. Wel moeten scholen de training inplannen als zij een leerling voor het talentenlab willen aanmelden.

Het is zaak om creatief te zijn, beaamt Van Oosten. 'Steeds als ik een verzoek uit het veld krijg, bedenk ik hoe ik daarmee ook onze doelen kan bevorderen.' Neem die keer dat enkele scholen vroegen om een methode voor een vreemde taal. Van Oosten zocht net zo lang tot ze er één had die ook geschikt was om studievaardigheden mee te trainen. Twee vliegen in één klap, constateert ze tevreden. 'Kansen zien, daar gaat het vaak om in dit werk.'

Blijf op de hoogte van de laatste ontwikkelingen in (hoog-)begaafdenonderwijs via het online platform van het Informatiepunt Onderwijs & Talentontwikkeling: www.talentstimuleren.nl. Meer informatie over het Almeerse beleid voor (hoog-)begaafde leerlingen staat op www.passendonderwijs-almere.nl/voor-scholen/meer-en-hoogbegaafd.

Dit artikel is tot stand gekomen met financiële medewerking van SLO.