Annemiek Vermeijlen is scheikundedocent en staat al zeventien jaar voor de klas. Haar rector van het Van Maerlantlyceum in Eindhoven polste in 2014 of ze interesse had in een onderzoekspositie binnen het project Postdoc VO dat het Freudenthal Instituut coördineert.
‘Haar oog viel direct op mij. Ik vroeg me al langer af of je scheikundelessen aantrekkelijker maakt door te werken vanuit contexten die herkenbaar en betekenisvol zijn voor leerlingen. Maar zijn die contexten echt motiverend of is dat slechts een aanname? Binnen een dag had ik een concept-onderzoeksvoorstel klaar.’
Oorspronkelijk was het haar bedoeling om een breed onderzoek te doen dat het hele bètaonderwijs voor havo en vwo zou beslaan. ‘Ik heb mijn aspiraties moeten bijstellen. Het bleek lastig om geschikt lesmateriaal te vinden voor mijn onderzoek. Het materiaal deugde bijvoorbeeld niet of het moest ingrijpend veranderd worden voordat het bruikbaar zou zijn voor het onderzoek. Ik kreeg er een punthoofd van. Uiteindelijk heb ik iets gevonden: de module Groene chemie die zes à zeven lessen omvat. Dat heeft de reikwijdte van het onderzoek echter beperkt tot het vak scheikunde en tot 6 vwo.’
Vermeijlen begon met een literatuurstudie naar motivatietheorieën. ‘Heel interessant om te lezen wat motiveert. Heel geschikt was bijvoorbeeld de zelfbeschikkingstheorie van Edward Deci en Richard Ryan (zie didactiefonline.nl voor meer over deze theorie). Ook had ik veel aan de ideeën van Edgar Schein over loopbaandrijfveren.’
De Technische Universiteit Eindhoven begeleidt Annemiek Vermeijlen in haar onderzoek. ‘Daar ben ik meestal één dag per week. Ik heb een dagelijks begeleider bij wie ik terecht kan met vragen, bijvoorbeeld over het uitwerken van interviews of het gebruik van SPSS, een statistisch dataverwerkingsprogramma dat wordt gebruikt om verbanden te onderzoeken. Ook heb ik regelmatig gesprekken met hoogleraar Birgit Pepin over de voortgang.
Ik heb al veel geleerd over onderzoekstechnieken. Een aantal dingen heb ik aangepast in mijn onderzoeksopzet. Zo ging ik ervan uit dat ik persoonlijke waarden bij tieners kon meten. Later ontdekte ik dat leerlingen van deze leeftijd nog niet goed in staat zijn om die waarden te verwoorden en dat ze daardoor niet meetbaar zijn.’
Ook inhoudelijk heeft Vermeijlen sprongen gemaakt. ‘Inmiddels weet ik veel meer over de motivatie van leerlingen. Graag wil ik mijn collega’s daarover vertellen. Bijvoorbeeld over zaken die demotiverend werken, zoals het ophokken van leerlingen, geen keuzes geven of juist te veel keuzes geven. Ik kan allerlei manieren aanreiken waarop je leerlingen vrij eenvoudig kunt motiveren.’
Haar onderzoek is dit jaar klaar. ‘Nu zit ik nog middenin de fase van het uitrekenen van gegevens. Ik zie al wel dat het helpt om leerlingen het gevoel te geven dat ze iets kunnen. Ook is het soms zoeken naar de balans tussen zelfstandig werken en ondersteuning bieden: als leerlingen iets zelf moeten uitzoeken, kunnen ze vastlopen.’
'Ik weet inmiddels al zo veel meer dan toen ik begon'
Over de betekenisvolle contexten binnen de bètavakken weet Vermeijlen ook al meer. ‘Het lijkt erop dat de meeste contexten leerlingen niets zeggen mits ze persoonlijk zijn of de leerlingen persoonlijk raken. Mijn onderzoek heeft slechts betrekking op één context, die van de chemische industrie. Daarover zeggen leerlingen onder meer: het heeft geen invloed op mijn studiekeuze of beroep. Wel geeft de context ze een beeld van de chemische industrie en dat vinden ze fijn.’
Tijdens het onderzoeksproject merkt Vermeijlen vaak dat veel onderzoekskennis de school niet bereikt. ‘Doordat ik in de literatuur ben gedoken, weet ik hoeveel er al onderzocht is. Veel kennis ligt voor het oprapen, maar de gemiddelde docent heeft er geen weet van en heeft ook geen toegang tot de literatuur.’
Ze zou graag met een groep docenten willen brainstormen over hoe de kennis beter verspreid kan worden. ‘Het kan een punt zijn voor de onderzoeksagenda van scholen. Alleen al daarom is het goed dat er een project is als Postdoc-VO. Toen ik met mijn onderzoek begon, heb ik met een aantal collega’s een werkgroep opgericht om onze school te veranderen in een onderzoeksschool. We hebben een visie opgesteld, aangegeven wat een onderzoeksschool inhoudt en wat ervoor nodig is. Hopelijk keert het tij en wordt het normaler om meer te doen met wetenschappelijke kennis op scholen. Leraren en leerlingen kunnen er veel profijt van hebben.’
Motivatie bij scheikunde: het onderzoek van Annemiek Vermeijlen
Sinds 2012 ligt er binnen de bètavakken meer nadruk op concept-contextonderwijs: de lessen vinden plaats vanuit een context die voor de leerlingen betekenisvol is. Dat zou motiverend werken. Annemiek Vermeijlen kijkt of die aanname klopt voor scheikundelessen in 6 vwo. Ze volgt 150 leerlingen gedurende twee schooljaren: drie klassen van het Van Maerlantlyceum (Eindhoven) en drie klassen van het Sint Ignatiusgymnasium (Amsterdam). Ze doen de module Groene chemie, waarin de chemische industrie het uitgangspunt vormt. Vermeijlen doet voor- en nametingen en houdt interviews met groepjes leerlingen. Nu al ziet ze dat leerlingen het fijn vinden om een beeld te krijgen van wat de chemische industrie is. Tegelijkertijd zeggen ze dat dit geen invloed heeft op hun studiekeuze.
Concept-conceptonderwijs: hoe pak je het aan? Lees Concept-contextonderwijs: de stappen voor een lesontwerp
Dit artikel verscheen in de special Gek op kennis. Deze special is gemaakt in opdracht van en met een financiële bijdrage van het Freudenthal Instituut, Universiteit Utrecht. De special verscheen in Didactief, januari/februari 2018.
1 Gek op kennis
2 Concept-contextonderwijs: de stappen voor een lesontwerp
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
