Interview

'Ontdek de leider in de leraar'

Hoe is het gesteld met de leiderschapskwaliteiten van leraren in Nederland?
'Er is in het Nederlandse onderwijs steeds meer aandacht voor professionele ruimte. Waar heel lang allerlei vernieuwingen van de overheid kwamen, kunnen leraren nu zelf met ideeën komen. Maar dat vraagt wel om specifieke kwaliteiten. Dat was de aanleiding voor mijn onderzoek: hebben leraren die kwaliteiten wel? Sommigen zijn van nature in staat om bijvoorbeeld op micro-pedagogisch niveau, dus hoe je omgaat met je leerlingen, hun werk en dat van collega's anders vorm te geven.'

Wat voor kwaliteiten komen daarbij kijken?
'Dat vraagt van leraren een onderzoekende houding. Het is belangrijk dat leraren vragen durven stellen bij hun eigen functioneren of dat van hun sectie. Ook moeten ze de literatuur bijhouden en zich op de hoogte stellen van nieuwe ontwikkelingen. En het is van belang dat ze over de grenzen van hun eigen vak heen durven te kijken en weten hoe veranderprocessen werken. Zo houd je de regie over jouw onderwijs. En die kwaliteiten heeft lang niet iedereen vanzelf. Daarom is het belangrijk om mogelijkheden te creëren voor leraren om die leiderschapskwaliteiten te ontwikkelen. En veel leraren pakken dat ook op. Bijvoorbeeld door een gespecialiseerde masteropleiding te volgen.'

Maar zijn scholen wel ingesteld op leraren met leiderschapskwaliteiten?
'Nee, helaas nog niet altijd. Het beschikken over de juiste kwaliteiten is een ding, maar als de organisatie niet klaar is of open staat voor nieuwe ideeën, schiet je daar weinig mee op. De top van de schoolleiding juicht het volgen van een aanvullende opleiding vaak wel toe, maar met de laag daaronder, van afdelings- of teamleiders, wil het wel eens botsen. Wat ik in mijn onderzoek heb gezien, is dat het goed werkt als de leraren via de functiedifferentiatie een bijzondere plek in de school krijgen. Door hun werk op te waarderen naar de hogere salarisschalen LC of LD maak je hun bijzondere kwaliteiten in de structuur van de school zichtbaar. En uiteraard hoop je dat na verloop van tijd die structuur zich gaat vertalen in de cultuur van de school.'

Je pleit ook voor meer aandacht voor leiderschapskwaliteiten tijdens de lerarenopleiding.
'We zijn in de lerarenopleidingen uitsluitend bezig met het primaire proces. Het gaat over didactische vaardigheden, klassenmanagement en vakkennis. Maar jezelf geregeld de vraag stellen hoe jij als leraar functioneert en wat dat betekent voor jouw school telt ook. Nadenken over de vraag of jullie als school zijn wat jullie zouden willen zijn, draagt bij aan een verbetering van het onderwijs. Op dit moment loopt de discussie binnen de Onderwijscoöperatie hoe de set bekwaamheidseisen voor leraren eruit moet zien. Wat mij betreft mag leiderschapskwaliteit daarin meegenomen worden.'

Welke tips heb je voor scholen met leraren die een masteropleiding willen doen?
'Laat leraren bij voorkeur in kleine groepjes de opleiding volgen. Daarmee voorkom je dat ze het gevoel krijgen dat ze de kar alleen moeten trekken. Dat kan leiden tot frustraties. Bovendien zie je vaak dat iemand in een nieuwe rol ook weer moet groeien. Dus heb wat geduld. Daarbij blijkt een partnerschap van opleiding en schoolorganisatie in de praktijk goed te werken. Dus ga samen na wat er voor jouw leraren nodig is.'

Marco Snoek is lector Leren en innoveren aan de Hogeschool van Amsterdam. Dit jaar verscheen zijn proefschrift Developing Teacher Leadership and Its Impact in Schools, Universiteit van Amsterdam, 2014.