Nieuws

Onderwijsraad ontraadt maatwerkdiploma

Havisten die moeite hebben met zeg natuurkunde en Frans deze vakken op vmbo-niveau laten afsluiten en vmbo'ers die uitblinken in geschiedenis en wiskunde deze op havo-niveau exameren. Dat laatste mag al binnen de huidige wettelijke kaders, het eerste zou ook moeten kunnen. Dit 'maatwerkdiploma' was het voorstel van de VO-Raad. Ook de Tweede Kamer is voor: vorige week is een motie aangenomen om vanaf volgend schooljaar dit maatwerkdiploma mogelijk te maken.
Staatssecretaris Dekker heeft de Onderwijsraad eind mei om advies gevraagd. Die geeft duidelijk antwoord: niet doen.

Waarborg
De huidige examens waarborgen dat alle leerlingen binnen een schooltype hetzelfde eindniveau hebben en bewaken ze ook de kwaliteit van onderwijs. 'Het vo-diploma is een heel belangrijk ijkpunt, het is de hoeksteen van ons stelsel', zegt raadslid Sietske Waslander. 'Een heel sterk punt van het Nederlandse onderwijsstelsel, dat blijkt ook uit internationaal onderzoek, is de combinatie van autonomie voor scholen met centrale toetsing. Je moet echt een heel goede reden hebben om daaraan te tornen.'
Die reden ziet de raad niet, te meer daar scholen binnen de huidige wettelijke kaders al volop de mogelijkheid hebben om maatwerk te leveren. 'Scholen kunnen leerlingen al een of meer vakken op hoger niveau laten afsluiten of een jaar eerder examen laten doen, sinds kort mogen ze zelfs ook al twee jaar eerder examen doen. Dat weet lang niet iedereen, maar dat kan dus allemaal al.'
Door over de volle breedte een minimum te hanteren, is er, aldus de raad, een prikkel voor leerlingen en leraren om in elk geval dat niveau te halen. Zonde om dat los te laten, vindt de raad. Zoals Waslander stelt: 'Je moet niet naar beneden willen.'

Meer sociale ongelijkheid
Centrale toetsing waarborgt bovendien het funderende karakter van het voortgezet onderwijs – een breed curriculum voor alle leerlingen. 'Binnen een bepaald schooltype moet je alle vakken op een bepaald niveau halen.' Daarmee heeft een Nederlands vo-diploma een groot civiel effect: vervolgopleidingen en werkgevers weten wat ze in huis halen.
Als je dat aantast, bestaat het risico dat de sociale ongelijkheid toeneemt. 'Het gevolg zal zijn, zoals je ook in een aantal buitenlanden ziet, dat het vervolgonderwijs entree-toetsen zal gaan afnemen. Bovendien wordt de kans groter dat opleidingen en werkgevers gaan selecteren op achtergrondkenmerken van mensen. Daarom vinden we als raad dat civiel effect zo belangrijk.'

Praktische hobbels
De Onderwijsraad vindt het onverstandig om nu aan één draadje van het stelsel te trekken. Ze wijst bovendien op enkele praktische hobbels. Op dit moment maakt slechts een handjevol scholen gebruik van de bestaande mogelijkheden voor maatwerk. Dat is, vermoedt de raad, omdat het nogal wat vergt aan differentiatievaardigheden van docenten en aan organisatie binnen een school.
Een grote belemmering is ook het curriculum. 'Het programma voor het ene schooltype is behoorlijk anders dan voor het andere. Als er een cumulatief curriculum was, zou het veel logischer zijn dat leerlingen vakken op een ander niveau gaan halen. Dit vraagstuk los je niet op door de wet te veranderen.'
Reden dat leerlingen nauwelijks gebruik maken van de huidige mogelijkheden is dat dit hen in het vervolgonderwijs weinig oplevert. Maar ook daarvoor hoeft de wet niet veranderd te worden, aldus de raad. Dat kan met landelijke afspraken, bijvoorbeeld dat je met een vmbo-diploma met x vakken op havo-niveau toch toegang krijgt tot het hbo. Al heeft Waslander daar ook haar twijfels bij: 'Stel je hebt als havist alle NT-vakken afgesloten op vwo-niveau. Kun je dan een bètavak op de universiteit doen? In de retoriek ligt vaak iets van: dat zou toch moeten kunnen. Maar op het moment dat die leerling op de universiteit zit, wordt van hem verwacht dat hij ook de talen op vwo-niveau machtig is.'
Een laatste, maar zeker niet onbelangrijk argument voor de raad is dat de gevolgen van een mogelijke stelselwijziging rondom examinering onduidelijk zijn. 'De een zal zeggen dat het tot verhoging van het niveau leidt, de ander dat er nu juist een prikkel is om op een lager niveau af te sluiten. Dat weten we gewoon niet. De raad zegt daarom: het is belangrijk om eerst zicht te hebben op de consequenties alvorens een gok te nemen met iets wat zo fundamenteel is in ons stelsel de gok mee te nemen. Daarvoor is het te belangrijk.'

Staatssecretaris Dekker heeft besloten het advies van de Onderwijsraad te volgen en ziet af van een maatwerkdiploma.