Fred van Leeuwen is general secretary van Education International, een koepelorganisatie van vakbonden met een website in het Spaans, Engels, Frans, Duits, Russisch en Arabisch. De EI in Brussel vertegenwoordigt maar liefst 401 bonden uit 171 landen en gebieden, met in totaal 32 miljoen leden. Ook de Nederlandse AOB en CNV Onderwijs zijn lid.
Zelf is Van Leeuwen voor de klas begonnen in het vo en via de AOB in het internationale circuit terecht gekomen.
Voor Van Leeuwen is de leraar een ‘nationbuilder’. Leraren zijn belangrijk voor de kwaliteit van het onderwijs, maar ook van de maatschappij: ‘Elke leraar is eigenlijk een boodschapper van hoop.’ Hier schuilt volgens Van Leeuwen ook meteen het gevaar: ‘Het maakt leraren erg kwetsbaar’. Ze zijn vaak doelwit van politieke partijen en groeperingen. En overheden hebben de neiging om de beroepsgroep in een keurslijf te persen. ‘Denk aan de massale ontslagen van leraren in Turkije, meer dan 15.000, na de staatsgreep van afgelopen zomer. In Colombia werden de afgelopen jaren meer dan 11.000 leraren vermoord, omdat ze geen partij wilden kiezen tussen de strijdende partijen in de burgeroorlog. In Pakistan worden regelmatig vrouwelijke leraren ontvoerd door de Taliban.
‘Elke leraar is
boodschapper van hoop’
Van Leeuwen vertelt hoe Education International leraren in deze gevaarlijke situaties probeert te helpen en overheden stimuleert actie te ondernemen om hen te beschermen. ‘Het is de verantwoordelijkheid van regeringen om goed onderwijs te bieden.’ EI zit om tafel met alle partijen die over internationaal onderwijsbeleid gaan, zoals de VN, de OESO, de Wereldbank en UNESCO, in een poging nationale overheden bij de les te houden.
De insteek van deze partijen is vaak economisch, zegt hij. Zij kijken vooral naar het belang van onderwijs voor de (kennis)economie. Van Leeuwen is hier huiverig voor. ‘Als investeringen in schoolsystemen vooral gedaan worden voor economische groei, dan moeten we op onze hoede zijn. Onderwijs is zoveel meer dan brandstof voor economische groei. Het is een collectief, maar ook een individueel recht. Het is ons middel tot sociale cohesie en het behoud van democratie’.
‘De enige garantie voor een democratisch
rechtssysteem is het onderwijs’
Van Leeuwen - gewend aan podia en pers - spreekt in soepele oneliners. ‘De enige garantie voor een democratisch rechtssysteem is het onderwijs.’ Dat kan zelfs in Nederland beter, vindt Van Leeuwen. ‘Schoolsystemen in veel westerse landen zijn niet zo gericht op democratische waarden, maar veel meer op de economische prestaties van die landen.’ Zorgwekkend, zegt hij, en hij noemt de opkomst van populistische bewegingen in Europa en de Brexit als gevolgen. ´Leraren moeten jongeren er op voorbereiden om verantwoorde keuzes te maken. De staat van de economie is natuurlijk belangrijk, maar de staat van onze multiculturele samenleving is niet minder essentieel.’
Education International onderscheidt vier pilaren van onderwijs: leren om te weten, om te doen, te zijn en samen te leven. Bij de laatste twee pilaren horen identiteitsvorming, socialisatie, zelfontplooiing en de overdracht van democratische waarden. Maar Van Leeuwen constateert dat deze pijlers in veel landen veel te weinig aandacht krijgen ‘Deze pijlers zijn flink afgebladderd. Nog even en dan kunnen ze op de UNESCO werelderfgoedlijst.’
Maar hoe komt dat nou, dat ‘zijn’ en ‘samen leven’ zo weinig aandacht krijgen? Dan wijst Van Leeuwen ook op een aantal van zijn gesprekspartners en hun vooral economische focus. ´Veel internationaal beleid wordt gemaakt of gefinancierd door de OESO, de Wereldbank en de Wereldhandelsorganisatie. Dat zijn even kort gezegd de economen, bankiers en kooplui die hun neoliberale stempel drukken op het onderwijsbeleid.’ Zo zou de Wereldbank volgens Van Leeuwen in Afrika meer geld besteden aan het toetsen van kleuters dan aan de scholing van leraren. Gevolg, zegt hij: privatisering, toetscultuur en deprofessionalisering van het beroep van leraar. Jammer, zegt hij: ‘Veel van wat er in het onderwijs gebeurt is niet meetbaar, maar wel van onschatbare waarde. Als we ons beperken tot het meetbare, dan wordt het onderwijs de nek om gedraaid.’
‘Als we ons beperken tot het meetbare,
dan wordt het onderwijs de nek om gedraaid.’
In het onderwijs worden wereldwijd steeds meer tactieken uit het bedrijfsleven gebruikt, volgens Van Leeuwen: ‘Opbrengstgericht werken, de evaluatie van leraren, de laag van managers en schoolbesturen, de prestatiebeloningen en het aanbieden van producten van commerciële bedrijven.’ Het levert volgens hem zeker geen beter onderwijs op. En zegt hij: ‘De OESO concludeerde eerder ook al dat concurrerende schoolmarkten leiden tot grotere leerlingensegregatie.’
Toch ziet Van Leeuwen steeds vaker dat bedrijven overheden er van overtuigen dat zij onderwijs beter en goedkoper kunnen ‘leveren’ met gestandaardiseerde toetsen en one size fits all-programma’s. ‘Maar waar bedrijven met belastinggeld scholen gaan runnen met commerciële doeleinden en de professionele ruimte van leraren inperken, daar trekken wij een streep in het zand en zeggen: Ho, tot hier.’
Een recent voorbeeld van dit soort privatisering zijn de zogenoemde ‘pay as you learn-bedrijven’, zegt Van Leeuwen. ‘In de armste landen is een gebrek aan onderwijs en deze ondernemers zien een gat in de markt en proberen de onderwijshonger in die landen te stillen.’ Hij noemt als voorbeeld Bridge International dat scholen is gestart in allerlei Afrikaanse landen. ´Bevoegde leraren zijn ingeruild voor goedkopere onbevoegde, het hele curriculum is gestandaardiseerd. Leraren krijgen dagelijks op hun tablet de tekst binnen die ze die dag moeten voorlezen aan de klas. En hoe ze dat moeten doen. Zo staat er in het script Veeg het bord schoon en Laat leerlingen de boeken sluiten. De scholen van Bridge International vragen relatief weinig schoolgeld maar het bedrijf heeft gewoon een winstoogmerk. In Oeganda zullen nu alle scholen van Bridge International gesloten worden.´
En denk niet dat dit soort bedrijven alleen in een ‘hongerige’ markt kansen krijgen, waarschuwt de secretaris generaal van EI. ‘Ook in Westerse landen zwerven gieren boven de onderwijsmarkt. Als scholen te weinig betaald worden en leraren onder druk staan, slaan ze toe. Als de overheid gaten laat vallen, dan zal de markt die invullen.´ (zie ook artikel over commerciële toets- en examentrainingen in Didactief, november 2016)
Education International probeert onderwijsvoorzieningen buiten de internationale handelsverdragen, zoals het veelbesproken TTIP (handelsovereenkomst tussen Europese Unie en de Verenigde Staten), te houden.
DeprofessionaliseringDe economische focus en de privatisering hebben een negatief effect op de professionaliteit van leraren. Education International ziet wereldwijd tien tekenen van deprofessionalisering van leraren:
Werken op basis van korte termijn contracten
Stijgende werkdruk
Beperking in de professionele ruimte en academische vrijheid
Steeds meer administratieve werkzaamheden, zoals toetsen afnemen en bijhouden
Afgerekend worden op schoolresultaten
Beperkte toegang tot mogelijkheden voor beroepsontwikkeling
Bedenkelijke managementmethoden uit het bedrijfsleven op school
Een salaris onder het gemiddelde
Toenemende instroom van onbevoegde leraren
Vroegtijdig afbreken van onderwijsloopbaan
Helaas lijkt een aantal punten ook in Nederland van toepassing te zijn. Van Leeuwen: ‘Er wordt overmatig getoetst, dat is een heel gevaarlijke deprofessionaliseringsfactor. De salarissen hier zijn ook niet geweldig. Als een jongere veel hecht aan inkomen en de keuze heeft tussen onderwijs en de Zuidas… Tja…’
Van Leeuwen adviseert leraren om als beroepsgroep de eigen professionele normen vast te stellen. ‘Wij, onderwijzers en opvoeders, lijken onze identiteit te verliezen.’ Het Lerarenregister, zoals dat nu in Nederland vorm krijgt, kan daarom zijn goedkeuring wegdragen. Hij hecht wel aan zelfbeschikkingsrecht: het register mag niet door de overheid en het bedrijfsleven ‘gestuurd’ worden, maar moet juist in handen van onderwijsvakorganisaties blijven. ‘We moeten oppassen dat het geen nieuwe bureaucratie creëert. Het moet niet dichtgetimmerd worden, maar makkelijk toegankelijk zijn. Dan kan het motiverend werken. Het moet niet bedoeld zijn om leraren uit het beroep te trappen, maar om het vak aantrekkelijk te maken.’
Artikel 23
Wat vind u van het wetsvoorstel om artikel 23 aan te passen zodat het mogelijk wordt om scholen te stichten op basis van een onderwijskundig idee in plaats van religie? ‘Dat vind ik gevaarlijk. Zo krijgt Maurice de Hond (oprichter van O4NT en de iPad-scholen, red.) de kans om met onderwijsgeld experimenten te doen. Een terugkeer naar de openbare scholen, die bestuurd worden door de lokale overheid is beter. Dat is jarenlang goed gegaan: de onderwijswethouder was verantwoordelijk voor het onderwijs in zijn gemeente. Deze verantwoordelijkheid ligt nu bij een nieuwe bestuurslaag: de schoolbesturen. Dat is vernietiging op grote schaal. Maar onderwijs is een individueel en collectief recht. Door het aan schoolbesturen te geven, is het alsof je defensie uit handen zou geven.’ Van de schoolbesturen heeft hij geen hoge pet op. ‘Die zijn er destijds simpelweg gekomen om baantjes aan te bieden aan afgeschreven politici, vaak zonder enig inzicht in de ziel van het onderwijs en het leraarschap.’ En leerlingen dan, die bij sollicitatiegesprekken mogen zitten, die hebben er misschien verstand van? Van Leeuwen lacht: ‘Misschien moeten we daar het elfde teken van deprofessionalisering van maken?’ (Voor de overige tien lees hierboven, red.)
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
