Interview

‘Nieuw curriculum kan leraren beperken’

Leraren die stress hebben door examens? Het zijn toch de leerlingen die daar last van hebben?
‘Als leraar kun je gestrest raken van een nieuw curriculum, vooral als zaken slecht geregeld zijn. Voorheen bestond de eindexamenstof uit twee wisselende thema’s. Om leerlingen meer historisch en chronologisch besef bij te brengen, kwam er in 2007 een nieuw curriculum, met de tien tijdvakken plus kenmerkende aspecten. Dit bleek moeilijk te vertalen in een goed examen en dat liet dan ook lang op zich wachten. Maar als leraar wil je wel dat je leerlingen het eindexamen goed maken. Ik heb tussen 2012 en 2016 zeventien ervaren geschiedenisleraren gevolgd en zag hoe ze met het nieuwe curriculum worstelden. Ze raakten in een spagaat, omdat ze tot 2015 niet precies wisten hoe ze hun leerlingen het best konden voorbereiden op het eindexamen. Ze waren bovendien vaak kritisch over de veranderingen.’

Het nieuwe eindexamen kwam meteen onder vuur te liggen. Hoe reageerde OCW?
‘Vooral vanuit de havo regende het klachten. Voor deze leerlingen was de stof te veel. Daarom stelde OCW een werkgroep in, met vakgenoten en examenmakers, waarvan ik voorzitter werd. De werkgroep besloot om voor het havo-examen de eerste vier tijdvakken te schrappen.’

Onder anderen Piet de Rooy, geestelijk vader van de tien tijdvakken, vond dat een slechte beslissing: zo blijft er van de vernieuwde aanpak niets over.
‘Er kwam inderdaad kritiek op: dan heb je zo’n mooi referentiekader en hak je er zomaar een stuk vanaf. Maar de meerderheid van de havo-docenten, zo bleek uit een digitale veldraadpleging, had ingestemd met het voorstel. Bovendien zijn de eerste vier tijdvakken wel onderdeel gebleven van het bredere examenprogramma: ze moeten in het schoolexamen getoetst worden. Dus het tijdvakkenkader is ook voor de havo nog compleet.’

Terug naar uw onderzoek. Behalve stress zag u bij de leraren dat hun vakdidactische kennis (PCK) veranderde. Hoe zit dat?
‘Ik heb gekeken hoe leraren in een nieuw lesprogramma hun vakdidactische kennis gebruiken en ontwikkelen. Ik heb een PCK-model ontwikkeld met vijf onderdelen: kennis van werkvormen, van het leren van leerlingen, van toetsing, van lesopbouw, en doelen en overtuigingen. Elk onderdeel bestaat weer uit categorieën. Vooral leraren die moeite hadden met het nieuwe curriculum bleken minder PCK-categorieën te benutten: hun lessen werden vakdidactisch minder gevarieerd, ook al waren het stuk voor stuk ervaren leraren. Een nieuw curriculum kan leraren dus beperken.’

Hoe verklaart u dit?
‘Veel onderzoekers scharen doelen en overtuigingen van docenten niet onder PCK, maar mijn onderzoek laat zien hoe bepalend ze zijn voor vakdidactische kennis. De doelen die voor jou het belangrijkst zijn, geven je energie. Voor een van mijn leraren was historisch redeneren het hoofddoel van zijn vak, ongeacht het thema. Daar kon hij in het nieuwe programma aan blijven vasthouden. Maar als je bijvoorbeeld kennisoverdracht heel belangrijk vindt, een doel dat volgens deze leraar botst met de doelen van het curriculum, wordt het lastig. En dan schiet je in een kramp. Ik zag trouwens ook leraren die hun lesdoelen aanpassen aan het thema. Zo was er een lerares met kennisoverdracht als hoofddoel, maar bij het onderwerp Tweede Wereldoorlog stelde ze morele vorming voorop: nadenken over goed en kwaad.’

Hebt u tips voor leraren?
‘Bij vakdidactiek gaat het vaak om tacit knowledge. Maak het expliciet, bijvoorbeeld door er met je collega’s over te praten en samen te werken. Ga eens bij jezelf na of je bij de middeleeuwen andere doelen hebt dan bij de Tweede Wereldoorlog. En waarover ben je boos in het nieuwe curriculum? Aan al dit soort vragen moeten ook de lerarenopleidingen aandacht besteden. Daarom bespreek ik mijn PCK-model ook met mijn studenten.’

Hanneke Tuithof, The Characteristics of Dutch Experienced History Teachers’ PCK in the Context of a Curriculum Innovation. Proefschrift Universiteit Utrecht, 2017.

Lees ook Drie vragen aan Piet de Rooy (Didactief, januari/februari 2017) en de blog Het onschadelijk maken van een eindexamenprogramma van Arie Wilschut (21 december 2016) op didactiefonline.nl.

Bekijk het YouTubefilmpje over dit promotieonderzoek.

Dit artikel verscheen in de rubriek 'Q&A' in Didactief, oktober 2017.

Verder lezen

1 Drie vragen aan Piet de Rooy
2 Het onschadelijk maken van een eindexamenprogramma