Misschien wel het meest mysterieuze orgaan van ons lichaam is het brein, met zijn (on)logica in de denkprocessen. Met voorbeelden en metaforen probeert neuropsycholoog Marald Mens deze complexe materie begrijpelijk te maken. Hij heeft zijn boek geschreven voor leraren, maar ook schooldirecteuren, bestuurders en orthopedagogen. Maar het lijkt eerder geschikt voor pabostudenten en startende leraren die hun communicatie willen versterken: hoe reageer je adequaat op het gedrag van de ander?
Het eerste deel van Bananenschillen op school. Over uitglijders in je denken biedt een theoretische beschouwing over het brein, die nogal oppervlakkig blijft. De infantiele illustraties die erbij staan afgedrukt, geven de uitgave eerder de status van een kinderboek.
Mens heeft zijn boek opgebouwd als een lesmethode. Het bevat drie delen, ingedeeld in min of meer dezelfde structuur. Elk deel begint met een situatieschets om de voorkennis te activeren: een historische gebeurtenis, praktijkcasus of verhaal uit de Griekse mythologie. Vervolgens geeft hij de leerdoelen luid en duidelijk aan: ‘In dit hoofdstuk kom je te weten…’. Elk deel eindigt met een schematische opsomming van de belangrijkste begrippen.
Met een vaas en twee gezichten waagt Mens zich, na zijn breinbeschouwing, aan een filosofische discussie over de werkelijkheid. Mensen kijken anders naar hetzelfde. Maar ook hier gaat hij haastig door het onderwerp en blijft hij oppervlakkig.
In deel twee volgen zestien ‘bananenschillen’, zoals Mens ze noemt: hoe we de oorzaken van andermans gedrag verkeerd uitleggen, hoe we ons laten leiden door gevoelens, en hoe we zelfvertrouwen verwarren met kennis en kunde. Om dit soort serieuze psychologische processen aan te duiden als bananenschillen – in de zin van lollige uitglijders – is wel wat onhandig. Mens zou de lezer hiermee onbedoeld op het verkeerde been kunnen zetten.
Elke bananenschil begint met een vraag die moeilijk te beantwoorden is en vervolgens wordt vereenvoudigd. De ‘sluiproute’, zoals Mens het noemt. Voorbeeld: ‘Hoe moet ik de situatie objectief beoordelen?’ Sluiproute: ‘Wat voel ik hierbij?’ Mens licht aan de hand van praktijkvoorbeelden toe hoe dit werkt. Maar de praktijkvoorbeelden, uit het po en vo, missen diepgang. Nergens kom je ook maar één originele gedachte of frisse blik tegen. De voorspelbaarheid van de dialogen maakt het resultaat ongeïnspireerd en oppervlakkig. Gesprekken tussen een intern begeleider of orthopedagoog en leraar over lastige – maar wel reële – situaties met leerlingen in de klas verlopen gesmeerd en verrichten als de bliksem wonderen.
Dat gebeurt bijvoorbeeld wanneer Sanne, docente Nederlands, moeite heeft met het gedrag van leerling Tygo en diens gebrek aan concentratie. Tygo is voortdurend bezig met zaken die niets met de les te maken hebben en correcties van Sanne monden vaak uit in escalaties. Na een gesprek met orthopedagoog Peter lost Sanne alles binnen de kortste keren op: ‘Na een week komen Peter en Sanne weer bij elkaar. Sanne is enthousiast en vertelt dat ze nooit had verwacht dat er uitzonderingen op de regel te vinden waren bij Tygo.’ Een andere leraar heeft moeite om de lessen binnen de tijd uit te voeren. ‘Het resultaat is al na een week zichtbaar: de leraar weet alle lessen binnen de afgesproken tijd af te hebben en iedereen heeft het werk af.’ Deze snelle oplossingen doen onnatuurlijk aan.
En er hapert meer. De lezer wordt met beperkte uitleg door de psychologische terminologie gesleurd: van het Pygmalion- en Golem-effect tot de self-serving bias en bias blind spot. Met een mengeling van raadsels en hersenbrekers probeert Mens bovendien een oplossing die logisch lijkt maar dat niet is, te ontzenuwen. Vaak roept zo’n raadsel alleen maar meer vragen op, bijvoorbeeld wanneer hij de lezer een rekensommetje geeft over de prijs van een potlood en gum. Wat wil de auteur hiermee duidelijk maken?
Ook doet Mens in zijn boek een aantal aanvechtbare aannames, bijvoorbeeld dat een te ontspannen sfeer in de klas tot cognitieve luiheid bij leerlingen leidt en vervolgens tot slordigheidsfouten. De lange lijst aan geraadpleegde literatuur staat helaas niet in verhouding tot de kwaliteit van zijn adviezen.
De auteur lijkt te hebben gedacht dat hij met een soort masterclass in boekvorm de lezer kan behoeden voor blunders en uitglijders. Maar doordat zijn goede bedoelingen soms verkeerd uitpakken, vervalt hij met zijn voorbeelden in al te snel denken. Zo blijkt Mens ook zelf vatbaar voor bananenschillen.
Tot slot één pluspunt: Mens schrijft helder en toegankelijk, waardoor je het boek makkelijk en snel leest. In het plezier waarmee hij zijn pagina’s vult, schuilt een onbegrensd vertrouwen in een goede afloop. Hij geeft aan het einde een morele boodschap mee: ‘Oordeel niet voor het tijd is. Dus weet of wacht.’ Deze boodschap indachtig ben ik niet alleen over Mens’ bananenschillen gestruikeld, maar heb ik ze uiteindelijk kapotgetrapt.
Marald Mens, Bananenschillen op school. Over uitglijders in je denken. Pica, 2020, € 19,95.
Hamid Ait Oumghar is schoolleider in het vo en werkzaam bij Pesant, organisatieadvies voor het onderwijs.
Rectificatie
In deze recensie stonden enkele feitelijke onjuistheden, die op 26 oktober 2020 op deze pagina zijn hersteld.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
