'Ik had er als kind een hekel aan: schrijven.' De weerzin is nog hoorbaar als schoolleider Siebe Hentzepeter vertelt over het stelonderwijs op zijn eigen lagere school. 'Ik heb het mezelf geleerd en altijd gedacht: dat moet anders.' Het verschil met 'vroeger' is groot op zíjn obs Oostelijke Eilanden (BOE) in Amsterdam. 'Schrijven is bij ons herschrijven: het is nooit af. Ons belangrijkste doel is kinderen in staat te stellen hun gedachten en gevoelens onder woorden te brengen. Spelling en grammatica zijn hulpmiddelen, meer niet. Communicatie is de essentie.'
Voor veel leerlingen is schrijven een ver-van-mijn-bed- show, aldus Hentzepeter. Ze moeten er eerst warm voor lopen. Elke schrijfles op de BOE begint daarom met een kringgesprek. Door vragen te stellen proberen leraren hun kinderen enthousiast te krijgen voor een onderwerp, ze bijna letterlijk 'op verhaal te brengen'.
Schrijfoefeningen uit de methode gebruiken ze niet. Kinderen schrijven in plaats daarvan levensechte teksten die aansluiten bij wereldoriëntatie of andere vakken. Geen brief voor een fictieve instantie dus, maar bijvoorbeeld een brief aan de burgemeester met het verzoek om een voetbalkooi.
Uit onderzoek van de inspectie blijkt dat de meeste scholen in groep 5-8 maximaal 30-45 minuten per week aan schrijven besteden, nog geen 10% van de tijd die er in totaal aan taal wordt besteed. Op de BOE vinden ze dat niet genoeg. Na het kringgesprek waarin kinderen spelenderwijs aan ideeën worden geholpen, mogen ze het onderwerp van hun verhaal eerst nog tekenen. Pas daarna nemen ze de pen ter hand.
Het is een tijdrovender methode dan elders – ontleend aan de zogenoemde Taalronde van Suzanne van Norden. De nadruk ligt op creativiteit. De leerkracht investeert veel tijd aan de voorkant, bij de voorbereiding van het schrijven. Aan de achterkant bespaart hij juist tijd: 'Niks geen 25 opstellen nakijken,' adus Hentzepeter. 'Terwijl de kinderen schrijven, kun je al rondlopend feedback geven. Uiteindelijk bespreek je een van de schrijfproducten uitgebreid klassikaal. Wat kan er duidelijker, mooier, beter? Op basis van die feedback houden alle kinderen hun eigen schrijfproduct nog eens tegen het licht. Ze herlezen en verbeteren. Uiteindelijk belandt elk eindproduct met de tekening die eraan ten grondslag lag, in een portfolio.'
Het probleem is de beoordeling. Een 6, een 8 of een voldoende, wat moet je geven? 'Het gaat mij om de creativiteit en de communicatie,' zegt Hentzepeter. 'Als een kind met hart en ziel een verhaal maakt, vind ik dat belangrijker dan of het die "t" achter de stam heeft geplakt. Natuurlijk beoordeelt elke leraar wel of een leerling aan de randvoorwaarden heeft voldaan: een verhaal moet een bepaalde lengte hebben, een titel, een opbouw, alinea's. Maar hoe je die becijfering van schrijfproducten exact benadert, daar zijn we nog niet uit.'
Van de tien aanbevelingen van de inspectie voert de BOE er al acht uit. Sinds wanneer is de inspectie eigenlijk in schrijfonderwijs geïnteresseerd? Hentzepeter is 71 en zit al 50 jaar in het onderwijs. 'Het schrijfonderwijs is altijd onderbelicht geweest.' Maar dat is aan het veranderen, zegt onderwijsinspecteur Herman Franssen. 'We keken vaker naar andere lessen, dat klopt. Technisch en begrijpend lezen, spelling: je kunt er makkelijker het resultaat van bespreken vanwege de toetsen. Die zijn bij schrijven niet voorhanden. Maar inmiddels is er
sprake van een onbalans in het taalprogramma en dat willen we anders. Schrijven mag niet op het tweede plan komen; het is een belangrijke vaardigheid die kinderen niet vanzelf leren. Daarbij komt dat beter schrijven naast een doel op zich ook een gunstig effect heeft op de kennisontwikkeling van leerlingen. Schrijven is leren.'
Er mankeert veel aan het schrijfonderwijs, dat is in Focus op schrijven in beeld gebracht (zie kader). Franssen: 'Het onderzoek van de inspectie is bedoeld als een spiegel voor de scholen. Maar we hebben ook handvatten willen bieden: wat kun je doen als je het schrijfonderwijs op je school wilt verbeteren? Het is niet genoeg om te werken met verbeterde methodes en een verbeterde handleiding. We weten dat veel didactische suggesties uit methodes in de praktijk soms sneuvelen, omdat het niet lukt een complete schrijfles in driekwartier te geven. Nabespreken wat leerlingen hebben geschreven bijvoorbeeld, gebeurt vaak niet, terwijl het heel effectief is.'
Franssen geldt als een schrijfexpert in Nederland. Wat kun je als leraar wel doen? 'Als je tijd wilt winnen, is het handig om schrijven te verbinden aan andere vakken zoals wereldoriëntatie. Dan snijdt het mes aan twee kanten. Maar mijn belangrijkste advies is misschien wel: laat je team ondersteunen. Want schrijven is moeilijk. Leer je team doelen en tussendoelen te stellen: welke tekstsoort staat de komende periode centraal, wat wil ik leerlingen leren: samenhang, structuur? De invoering van een nieuwe methode is een uitgelezen moment voor extra nascholing op didactische vaardigheden. Hard nodig, zo blijkt uit Focus op schrijven.' Onderzoeken naar een betere, objectieve beoordeling van de opbrengsten van schrijfonderwijs vinden plaats. Ook de inspectie denkt hier nog over na.
• Breng voorkennis aan, breng leerlingen op ideeën: waarover kunnen ze schrijven?
• Maak de opdrachten niet te complex.
• Geef opdrachten die levensecht zijn en aansluiten bij de belevingswereld van leerlingen.
• Laat leerlingen elkaars teksten lezen en bespreken.
• Geef ruimte voor verbetering en herschrijven.
• Op tweederde van de scholen is het leerstofaanbod wat betreft schrijven voldoende.
• Van alle basisscholen besteedt 14% onvoldoende tijd aan schrijfonderwijs.
• Op tweederde van de scholen schiet het didactisch handelen van de leraren tekort.
• Afstemming en kwaliteitszorg van het schrijfonderwijs zijn op de meeste scholen voor verbetering vatbaar.
(Bron: Focus op schrijven, onderzoek Onderwijsinspectie, 2013. Het onderzoek is te downloaden op www.cps.nl/schrijfvaardigheid-basisonderwijs)
Dit artikel is verschenen als onderdeel van de Didactief-special Taalonderwijs (september 2014). Deze special is gemaakt in opdracht en met een financiële bijdrage van CPS Onderwijsontwikkeling en advies.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
