Onderzoek

Licht op schaduwonderwijs

Ze lijken niet meer weg te denken uit het onderwijs: de private bedrijven die tegen betaling bijles, huiswerkbegeleiding en examentraining verzorgen voor met name leerlingen in het voortgezet onderwijs. SEO en Oberon hebben nu berekend dat 345 bedrijven (van de 630 die bij de Kamer van Koophandel bekend zijn) met dergelijk schaduwonderwijs samen 74 miljoen euro omzet draaiden in 2015. Ouders gaven in 2016-2017 aan private aanbieders in totaal maar liefst 130 tot 214 miljoen euro uit. In de media leeft het idee dat betaald schaduwonderwijs alleen is weggelegd voor kinderen met hoogopgeleide, goed verdienende ouders. Het onderzoek ondersteunt deze conclusie.

Nummer één: huiswerkbegeleiding

Het meeste geld gaat om in huiswerkbegeleiding. Veruit het grootste gedeelte van de bedrijven (89%) richt zich op leerlingen in het voortgezet onderwijs. Maar toch nog 46% richt de pijlen ook op leerlingen in het basisonderwijs en hun ouders.
En dat is nog niet alles. Een verdiepend onderzoek onder ouders van vo-leerlingen laat zien dat ook in het informele circuit veel geld circuleert. Denk hierbij aan de buurjongen met een wiskundeknobbel die tegen een vergoeding leerlingen bijstaat bij hun wiskundehuiswerk. Ouders betaalden in 2016-2017 naar schatting ook nog eens 31 tot 84 miljoen voor deze vorm van ondersteuning. In bijna een derde van de gevallen waarin ouders betalen voor bijles wordt die door bekenden gegeven. Huiswerkbegeleiding vindt vaker plaats binnen de deuren van een huiswerkinstituut met meerdere werknemers. Maar het is niet altijd een bekende of een huiswerk- of bijlesinstituut waaraan ouders kosten kwijt zijn: zij betalen ook voor bijles, huiswerkbegeleiding en examentraining op de eigen school. Inclusief deze kosten was dit in het vo in totaal 185 tot 286 miljoen.

Er gaan miljoenen om in bijles en huiswerkhulp

Hoewel veel ouders van leerlingen in het vo (zo’n 31%) bereid zijn in de buidel te tasten voor onderwijsondersteuning, volgen de meeste leerlingen geen bijles, huiswerkbegeleiding of examentraining. In 2016-2017 kreeg 12% van de leerlingen betaalde bijles, 8% betaalde huiswerkbegeleiding en 4% betaalde examentraining. De grootste kostenpost over een heel jaar voor ouders is huiswerkbegeleiding. Logisch, want uit het onderzoek blijkt ook dat huiswerkbegeleiding vaak meerdere maanden wordt gevolgd en bijles vaker een kortere periode. Huiswerkbegeleiding bij de grotere instituten is het duurst: ouders betalen hiervoor doorgaans 1.250 euro per jaar.

Hoger opgeleide ouders kiezen vaker betaalde diensten

Ongelijke kansen

Leerlingen met mbo-opgeleide ouders volgen tot op zekere hoogte betaalde bijles (8 tot 13%) of huiswerkbegeleiding (2 tot 4%). Maar onder leerlingen met hbo- of wo-opgeleide ouders is dat aantal veel groter: 13 tot 17%  krijgt betaalde bijles en 10 tot 14% huiswerkbegeleiding. Dit komt ook doordat deze leerlingen veel vaker hoger opgeleide ouders hebben dan vmbo-leerlingen.

Wie deze resultaten op zich in laat werken, zal concluderen dat schaduwonderwijs ongelijkheid in onderwijskansen in de hand werkt. Toch is dat niet het hele verhaal. Als we kijken naar gratis vormen van bijles, huiswerkbegeleiding en examentraining, dan valt op dat relatief veel leerlingen met lager opgeleide ouders daar gebruik van maken. Naar verhouding nemen aan bijles, huiswerkbegeleiding of examentraining evenveel leerlingen met lager opgeleide ouders deel als leerlingen met hoger opgeleide ouders, maar de eersten vaker onbetaald en de laatsten vaker betaald.

Instituut of school

Scholen zijn actief in het bieden van alternatieven voor schaduwonderwijs: 63% procent van de vo-scholen in het onderzoek biedt bijles aan, 81% huiswerkbegeleiding en 73% examentraining. Soms doen ze dat geheel zelf, maar met name voor huiswerkbegeleiding en examentraining werken ze samen met private partijen. Daar dragen ze verschillende redenen voor aan. Het belangrijkste voor scholen is dat ze op die manier de eigen leraren niet belasten met extra taken en dat ze meerwaarde zien in de expertise van bijles- en huiswerkinstituten in maatwerk. Een derde van de scholen die samenwerken met een instituut zegt dit te doen omdat de organisatie van de diensten door de school zelf financieel niet haalbaar is.

Wanneer ze private partijen inschakelen, behouden scholen oog voor de toegankelijkheid. Ze richten bijvoorbeeld een fonds op waarop ouders die dat nodig hebben een beroep kunnen doen. In hoeverre dit waarborgt dat alle leerlingen die het nodig hebben ook gebruikmaken van het aanbod is onduidelijk. Het is namelijk denkbaar, aldus een vertegenwoordiger van een scholengemeenschap, dat ouders niet altijd een beroep zullen willen doen op het fonds, omdat zij zich schamen voor hun financiële situatie.

59 miljoen
​De omzet van het bedrijf Squla (powered by Cito) is niet meegenomen in het onderzoek van SEO, omdat het officieel niet onder huiswerkbegeleiding of bijles valt. Als belangrijkste trainingsprogramma voor de Centrale Eindtoets en de toetsen voor het Cito-lvs is het wel een belangrijke speler in de markt. Volgens de eigen website (d.d. 31 januari 2018) oefenen er maar liefst bijna 133 duizend kinderen thuis Squla en krap 606 duizend leerlingen op school. Over de omzet doet Squla geen uitspraken. De ‘voordeligste keuze’ op de website is 7,95 euro per kind per maand. Een grove schatting (die geen rekening houdt met kortingen) zou zo op krap 59 miljoen per jaar aan kosten voor ouders en scholen komen.

Wendy de Geus en Paul Bisschop, Licht op schaduwonderwijs. Onderzoek naar deelname aan en uitgaven voor schaduwonderwijs. SEO Economisch Onderzoek/Oberon, 2017. Download het rapport op seo.nl.

Dit artikel verscheen in Didactief, maart 2018.