Hoe geven we les over duurzaamheid, zodat onze leerlingen niet alleen problemen zien, maar een hoopvol perspectief ontwikkelen? Een perspectief dat laat zien dat keuzes en acties er toe doen en dat de toekomst geen voldongen feit is. Hoe informeer je leerlingen en vermijd je daarbij valkuilen, zoals het aanjagen van verlammende angst? Hoe passen we duurzaamheidseducatie concreet toe in ons onderwijs? Die vragen waren voor HvA, UU, HU en U-Talent aanleiding voor het organiseren van de eerste didactiekconferentie over duurzaamheid op vrijdag 12 april 2024.
Belangrijk doel van de conferentie, aldus initiatiefnemer Peter Duifhuis (docent-onderzoeker), is laten zien dat duurzaamheid raakt aan alle schoolvakken’’. Dat is ook te zien aan de deelnemers – zo’n 250 docenten van alle schoolvakken voornamelijk uit het voortgezet onderwijs en lerarenopleiders. In het openingswoord licht Duifhuis het Europese GreenComp framework toe dat mogelijke doelen voor duurzaamheidsonderwijs biedt. Het gaat om deze vier competenties:
Het belichamen van duurzaamheidswaarden, over het waarderen van duurzaamheid en het ondersteunen van gelijkheid en rechtvaardigheid
Het omarmen van complexiteit van duurzaamheid, over systeemdenken en kritisch denken
Het visualiseren van duurzame toekomstbeelden, hoe je beslissingen kunt nemen terwijl de uitkomst onzeker en hoe je creativiteit kunt gebruiken om tot oplossingen te komen.
Het nastreven van duurzaamheid, over politieke handelingsvaardigheid en individueel initiatief
Maar waar moet je als docent rekening mee houden als je gaat werken met deze GreenComps? Sander Thomaes, hoogleraar ontwikkelingspsychologie aan Universiteit Utrecht, vertelt dat veel jongeren onzeker zijn over de toekomst, maar dat zij ook graag een bijdrage willen leveren aan een oplossing (meer over zijn onderzoek in het interview dat hij Didactief gaf). Effectief duurzaamheidsonderwijs steunt volgens hem op ‘kennis over het vraagstuk, positieve ervaringen, lokale relevantie en aansluiten bij de belevingswereld van jongeren’. Hij benadrukt het belang om leerlingen hun eigen keuzes te laten maken over de bijdrage die zij willen leveren. Adwin Bosschaart, lerarenopleider aan de HvA, beaamt later op de dag ook dat het lesgeven over duurzaamheid inderdaad een balanceer act is, waarbij het gaat over het balanceren tussen probleembesef en toekomstperspectief.
Wieneke Maris, docent aardrijkskunde aan de International School in Den Haag, geeft vandaag praktische voorbeelden uit haar lespraktijk. Ze vertelt hoe ze omgaat met kritische reacties van ouders, bijvoorbeeld toen ze met leerlingen meedeed aan ‘Zingen voor het klimaat’. Dit leerde haar om projecten altijd te vooraf te bespreken met haar schoolleiding en leerlingen op vrijwillige basis mee te laten doen aan dit soort evenementen. Maris bezocht tijdens een sabbatical in verschillende Europese landen mooie voorbeelden van duurzaamheidsonderwijs. Zo inspireerde een school in Hongarije haar door elke woensdagochtend met leerlingen op excursie te gaan. Ook zij neemt het publiek mee in haar dilemma hoe je leerlingen laat werken aan oplossingen, zonder de verantwoordelijkheid op hun schouders te leggen.
Het is voor veel docenten in het publiek herkenbaar. Zij willen vandaag vooral leren over emoties, werkvormen en integratie van vakken. Diverse inspiratiesessies en workshops geven antwoord op die leervragen. De sessies sluiten aan bij de verschillende schoolvakken én hebben allen een link met de GreenComps. Jan Willem van der Weij (lerarenopleider Nederlands) en Mark Boode (schrijver) bespreken bijvoorbeeld hoe ervaringen en gevoelens een rol spelen (GreenComp 1) in het talenonderwijs. Ze laten zien hoe je leerlingen door middel van spreekvaardigheid en literatuur kunt laten nadenken over de wereld. Over de tweede GreenComp, het omarmen van complexiteit, laat Joost van Vijfeijken (docent scheikunde) zien hoe je systeemdenken kunt inzetten om een specifiek duurzaamheidsvraagstuk te doorgronden. Hij laat leerlingen in expertgroepjes een stap uit de productieketen van PLA (een plastic) onderzoeken. Vervolgens vormen leerlingen nieuwe groepjes waarin expertise van alle groepjes vertegenwoordigd is om zo de hele productieketen van PLA te schematiseren. Voor het visualiseren van een duurzame toekomst (GreenComp 3) stellen Tessa de Leur en Iris Pauw (lerarenopleiders geschiedenis en aardrijkskunde) dat verbeeldingskracht het gesprek op gang kan brengen. In hun workshop bedenken deelnemers verschillende scenario’s voor een stad van de toekomst in 2040 en werken een van die scenario’s uit in een tekening. En Laura de Hoog en Patricia van Lieshout (docenten aardrijkskunde en biologie) vertellen hoe zij werken aan GreenComp 4, het nastreven van duurzaamheid. Op hun vmbo-b/k school in Veghel weten zij leerlingen te inspireren door excursies te organiseren naar biologische boeren in de omgeving van hun school.
Overdag verzamelde een helpdesk van vier experts vragen die leefden onder het publiek. Ze gaven vooral blijk van betrokkenheid en enthousiasme. De meest vergaande: welke levens veranderende inzichten kunnen jullie nog met ons delen? Het antwoord van Wieneke Maris was: alles start bij liefde. Liefde voor je vak als docent en liefde voor je omgeving en elkaar als mens. Waar je van houdt, daar draag je zorg voor.
De conferentie lijkt daarbij in ieder geval een steuntje in de rug voor alle goedwillende docenten, concludeert Jelle Boeve-de Pauw, onderwijsonderzoeker duurzaamheid aan de UU. Vaak hebben docenten het gevoel alleen te staan, zegt hij, en te vechten tegen de bierkaai. Vier en deel daarom je successen met elkaar: leren voor duurzame ontwikkeling doen we samen. Ook Eline Koopman van organisatie Leren voor Morgen onderstreept dat: ‘vind je maatje’, ‘er is meer dat jullie bindt dan je soms op het eerste oog zou denken en inspiratie komt uit verrassende hoeken!’.
1 Hoopvol duurzaamheidsonderwijs
2 Team in beeld: Stanislas Pro in Rijswijk
3 Team in beeld: Maerlant-Lyceum in Den Haag
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
