Sommige mensen kunnen zich beter voor geluid afsluiten dan anderen en dat is in een klas niet anders. Waar de ene leerling snel een rustige plek opzoekt, lijkt een ander het rumoer niet op te merken. Toch wordt iedereen door lawaai beïnvloed. ‘Multitasken bestaat niet,’ zegt omgevingspsycholoog Susanne Colenberg. ‘Wat wij als multitasken zien bestaat in de praktijk uit heel snel schakelen. Als je sommen aan het maken bent en er is rumoer om je heen dan zul je altijd je aandacht moeten verdelen.’
Wanneer er om je heen gepraat wordt, is het volgens Colenberg moeilijk om je daarvoor af te sluiten. ‘Wij zijn afgesteld op het horen van menselijke spraak, dus alles wat in dat spectrum valt horen wij heel goed. Als iemand praat in een taal die wij kunnen verstaan, is het bijna niet mogelijk om niet te luisteren. Die impulsen onderdrukken kost veel energie en kan uiteindelijk nadelige effecten hebben.’ Vooral het kortetermijngeheugen werkt minder goed bij omgevingsgeluid. ‘Als je gestresst raakt, bijvoorbeeld doordat je last hebt van geluid, neem je minder waar en leer je minder,’ zegt Colenberg. ‘Uit onderzoek van de universiteit van Bremen blijkt dat kleuters nieuwe woorden minder goed onthouden bij veel omgevingsgeluid.’
Een opstijgend vliegtuig geeft al snel 120 decibel aan lawaai, precies het volume dat de kinderen uit de klas van Roy Bonhof produceren wanneer ze uit volle borst schreeuwen. Gelukkig doen ze dat alleen op uitdrukkelijk verzoek van hun leraar. Bonhof geeft les aan groep 3 en 4 op Montessorischool de Amstel in Amsterdam. 
‘Ik heb zelf weinig last van het lawaai, maar voor de klas wil ik het toch rustig houden,’ zegt hij wanneer de decibelmeter weer uit staat. Ook Tessa Tebbenhof, leerkracht van een kleuterklas op dezelfde basisschool, heeft niet veel last van lawaai in haar klas. ‘Het hoeft van mij nooit doodstil te zijn,’ zegt ze. ‘In een kleuterklas leren kinderen meer als ze samenwerken en overleggen. Contact is belangrijk.’ Ze denkt dat het helpt als je niet al te gevoelig bent voor geluid als je docent wilt worden. ‘Als de school uit is, vind ik het vaak juist te stil.’
Ze geven beiden les op een montessorischool, dus wordt er veel minder klassikaal uitgelegd dan op een reguliere school. Op reguliere scholen is de verstaanbaarheid van de leerkracht volgens hen vaker een probleem.
Jonge kinderen hebben volgens onderzoek van de universiteit van Kaiserslautern meer volume nodig om een stem goed te begrijpen dan volwassenen omdat ze daar minder geoefend in zijn. Effectief naar iemand luisteren bestaat niet alleen uit het herkennen van woorden en zinnen, maar ook uit het verwerken van die informatie tot een betekenis.
Begrijpend luisteren en het onthouden van informatie gaat dus beter zonder te veel geluid om je heen, maar alle kinderen doodstil laten zijn is waarschijnlijk niet de beste oplossing voor een basisschool. Leerkrachten moeten een balans vinden tussen een goed leerklimaat en ruimte voor leerlingen om zich te uiten en sociaal te ontwikkelen.
Bonhof heeft bijvoorbeeld een ‘stiltemeter’ in zijn klas opgehangen: een papieren overzicht van verschillende geluidsniveaus. Hij geeft gedurende de dag op het papier aan wat het geluidsniveau zou moeten zijn. Leerlingen die dan nog steeds behoefte hebben aan concentratie mogen geluiddempende oorkappen opzetten. Deze koptelefoons zijn de laatste jaren op veel basisscholen gemeengoed geworden. ‘Er komt wel eens een kind naar me toe met de mededeling: ik vind het te druk,’ zegt Tebbenhof. Als dat klopt grijpt ze in, maar anders raadt ze een kind aan even een koptelefoon op te zetten.
Hoewel ongewenst geluid volgens psycholoog Colenberg het beste bij de bron kan worden aangepakt, vindt ze de oorkappen een mooie aanvulling. ‘Je hebt meer last van ongewenst geluid als je het gevoel hebt dat je er niets aan kunt doen. Alleen het feit dat ze beschikbaar zijn helpt al tegen storend omgevingsgeluwid.’
Op drukke momenten kan het geluid in de klassen van Bonhof en Tebbenhof oplopen tot zeventig decibel: een storend volume, vergelijkbaar met dat van een krachtige stofzuiger. Merk je daar bij de kinderen iets van? ‘Aan het eind van een lawaaiige dag liggen er misschien minder schriften in de nakijkbak, maar zijn kinderen veel bezig geweest met interactie en samenwerking,’ zegt Roy. ‘Geluid kan ook betekenen dat er geleerd wordt in de klas.’ Toch erkent hij dat een kind dat een uitdagende opdracht maakt gebaat is bij een rustige omgeving.
Bonhof en Tebbenhof beseffen dat het belangrijk is om als leerkracht niet te veel geluid toe te voegen aan een rumoerige klas. ‘Toen ik net begon met lesgeven reageerde ik verbaal op geluid in de klas,’ vertelt Tebbenhof. ‘Dat werkt vaak averechts.’ Bonhof is het met haar eens. ‘Ik probeer altijd het goede voorbeeld te geven. Kinderen doen je na.’ Ze manen de klas dan ook het liefst non-verbaal tot stilte: oogcontact zoeken en dan met een paar handgebaren en een frons laten weten dat het stiller moet. Boos worden doen ze allebei niet. Bonhof: ‘Als het rumoerig is ligt het meestal aan de docent.’
1 ‘Uit onderzoek blijkt dat kleuters nieuwe woorden minder goed onthouden bij veel omgevingsgeluid.’Noise - a stress factor? Acoustic ergonomics of schools. door: Gerhart Tiesler, Markus Oberdörster
2 ‘Jonge kinderen hebben volgens onderzoek meer volume nodig om een stem goed te begrijpen dan volwassenen omdat ze daar minder geoefend in zijn.’ A short review on noise effects on cognitive performance in children. Door: Maria Klatte, Kirstin Bergström, Thomas Lachmann
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
