Binnen het NRO-onderzoeksproject Gemotiveerd, actief en zelfstandig lezen (kortweg Gazelle) is een digitale leeromgeving ontwikkeld voor leesteksten bij geschiedenis. Bij elke tekst staan hints over algemene en vakgerichte leesstrategieën, zoals ‘Een oorzaak van een gebeurtenis kun je vaak afleiden uit woorden als vanwege of doordat’ en ‘Formuleer een historische vraag bij de tekst’.
Teleurstelling: de hints leken aanvankelijk nauwelijks te leiden tot beter tekstbegrip. Maar dat kwam ook, zo ontdekte Marlies ter Beek, omdat veel leerlingen de hints helemaal niet benutten. Wie dat wel deed, ging meer vooruit.
In een tweede studie nam Ter Beek het leesgedrag van 327 brugklassers (vmbo tot vwo) nauwkeuriger onder de loep. Op basis van tijdsbesteding, gebruik van hints, gemiddelde score bij de eerste antwoordpoging en inschattingsvermogen kwam ze tot vijf lezersprofielen. Allereerst zijn er ‘naïeve lezers’, leerlingen die op alle punten laag scoren. Dan zijn er de ‘koppige lezers’, leerlingen die hun eigen (tekortschietende) vaardigheden goed inschatten, maar toch geen hints gebruiken. De ‘hulpzoekende lezers’ zijn leerlingen met gemiddelde scores, maar die beduidend meer hints gebruiken dan de eerste twee profielen. De ‘onafhankelijke lezers’ hebben de hints niet nodig om goed te presteren. De ‘onzekere lezers’ ten slotte scoren hoog op alle punten, maar onderschatten hun eigen vaardigheden steevast. De laatste drie groepen presteren beduidend beter op 
een kennistoets dan de eerste twee.
Het loont om leerlingen expliciet te instrueren over leesstrategieën, of dit nu in een digitale leeromgeving gebeurt of door de leraar. De vakgerichte strategieën versterken niet alleen het tekstbegrip, maar ook de vaardigheid in het vak. Historische gebeurtenissen verklaren, historische vragen formuleren en concepten ordenen dragen bij aan historische vakkennis; verklaren en vragen formuleren versterken bovendien het historisch redeneervermogen. Voor strategieën als causale relaties herkennen en het standpunt van de auteur bepalen zag de onderzoekster geen invloed.
Marlies ter Beek, Supporting Reading Comprehension in History Education: The Use and Usefulness of a Digital Learning Environment. Proefschrift Rijksuniversiteit Groningen, 2020 (NRO-projectnummer 405-15-551).
Dit artikel verscheen in Didactief, maart 2021
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
