Waarom is differentiëren zo moeilijk?
‘Voor veel leraren is niet altijd duidelijk wat er van hen wordt verwacht. Als je denkt dat je voor elke leerling individueel een lesplan moet maken, dan is differentiatie natuurlijk niet haalbaar. Zeker niet in het vo, waar je als leraar veel verschillende klassen hebt. Het wordt dan een mega-opgave.’
Je hebt op een vo-school zo’n 25 leraren geïnterviewd en geobserveerd, maar zonder observatielijst. Waarom?
‘Ik heb juist met een open blik gekeken, zodat ik niet kon worden beïnvloed door een lijst met voorbeelden van goede of slechte differentiatie. Ik heb lessen gefilmd en naderhand met de leraar interactiemomenten met leerlingen besproken: wat ben je hier aan het doen en wat dacht je op dat moment?’
En wat viel je op?
‘In die dagelijkse interacties zie je dat leraren, ook al benoemen ze dat zelf niet zo, gewoon al bezig zijn met differentiëren. Een docent art & design vroeg bijvoorbeeld aan een leerling waarom hij zo’n eenvoudig schilderij had gekozen voor een opdracht. Volgens de docent kon hij ook wel een moeilijker schilderij aan. Ze probeerde de leerling dus uit te dagen een stap verder te zetten.’
Wanneer doen leraren dit wel en wanneer niet?
‘Bij differentiatie gaat het om leerlingkenmerken en ik heb gekeken op welke kenmerken leraren letten. Ik onderscheid er op basis van eerder onderzoek drie: is de leerling er klaar voor (wat kan hij al?), welke interesses heeft hij, en wat is zijn leerprofiel oftewel achtergrond, zoals gender en sociaal-economische omgeving. Leraren blijken vooral naar het eerste te kijken. Dat is natuurlijk ook het kenmerk dat het meest in het oog springt, voor de andere twee moet je leerlingen beter kennen.’
Je onderzoek vond plaats binnen het GUTS-project (Gedifferentieerd Uitdagen van Talent op School), waarbij leerlingen per semester drie vakken mogen kiezen waarin ze zich verder willen verdiepen. Zag je verschil tussen reguliere en GUTS-klassen?
‘Ja, dat maakt zeker uit. De GUTS-klassen zijn veel homogener qua niveau en daarin gaan leraren veel meer interactie aan met individuele of kleine groepjes leerlingen. Ze zeiden ook: “Ik durf leerlingen gemakkelijker hun eigen gang te laten gaan, want ze zijn al goed in mijn vak.” Bovendien gaat het om extra stof boven op het curriculum. Naast de vraag of de leerling er klaar voor is, is interesse hier een belangrijk kenmerk voor differentiatie. In een reguliere klas zien leraren minder ruimte voor differentiatie: “Ik moet toch de stof af krijgen,” zeggen ze.’
Wat zijn je tips voor scholen?
‘Ga uit van wat je al doet. Ik heb diverse leraren horen zeggen: “Ik dacht dat ik niet differentieerde, maar ik doe het toch.” Veel leraren lopen bijvoorbeeld na de instructie door de klas om te checken of iedereen het begrepen heeft. Dat is de opmaat tot differentiatie, want waar nodig geven ze dan extra uitleg. Kijk dus naar je eigen lespraktijk, ontdek wat je al doet en probeer van daaruit stapjes verder te zetten. Daarom pleit ik ook voor gedifferentieerde ondersteuning: net zoals leerlingen hebben niet alle leraren hetzelfde nodig. Wat voor iedereen helpt, is een schoolleider die daarvoor tijd en faciliteiten geeft. Goed leren differentiëren zonder fatsoenlijke ondersteuning is moeilijk.’
Zijn er inhoudelijke vuistregels voor goede differentiatie?
‘Ja, vanuit onderzoek zijn er diverse aanbevelingen bekend. Zoals proactief werken in plaats van reactief: denk bij je lesvoorbereiding al na over hoe je bijvoorbeeld met verschillende opdrachten kunt inspelen op niveauverschillen. Wat ook goed werkt, is flexibel groeperen, gevarieerd materiaal gebruiken en variëren in tempo. Dat hoef je niet allemaal tegelijk te doen, maar wees je ervan bewust en zet het in wanneer je kunt en waar het nodig is.’
Saskia Stollman, Differentiated Instruction in Practice: A Teacher Perspective. Proefschrift ICLON/Universiteit Leiden, 2018. Lees ook het GUTS-onderzoek van Lindy Wijsman.
Dit artikel verscheen in de rubriek Q&A van Onderzoek kort in Didactief, oktober 2018.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
