Onderzoek

J’accuse

'604.000 kinderen leven onder de armoedegrens. In Nederland, mensen.' Eric van 't Zelfde, directeur van OSG Hugo de Groot in Rotterdam Charlois, staat strak als hij De Staat van het Onderwijs op 13 april 2016 afsluit. In de plenaire zaal van De Fabrique in Maarssen tovert hij – op uitnodiging van organisator de Onderwijsinspectie - Karl Marx en Theodor Adorno op de beamer. En citeert hij instemmend wijlen Jaap Dronkers: 'Het onderwijs staat in dienst van de leidende groeperingen en zal alleen hun belangen behartigen.'

Armoede
Zijn boodschap? 'Dit gaat niet lang meer goed, mensen.' Voor kinderen die leven in slechte sociaal economische omstandigheden zonder basale veiligheid was onderwijs tot nu toe het laatste redmiddel, zegt Van 't Zelfde. 'En ik heb de armoede geroken hoor, als ik door die wijk fiets en met een kind mee naar huis ga.' OSG Hugo de Groot gaat om half 7 's ochtends open, 98% van de leerlingen is risico-geïndiceerd. 'En dan nog heb ik gedonder met mijn bestuur gehad omdat ik afgelopen winter 600 winterjassen voor mijn leerlingen heb gekocht voor 35.000 euro.' Maar leerlingen komen ondervoed en koud de school binnen, dus ja. En tuurlijk, hij sleept ze door het examen. 'Die vwo'er krijgt bij mij een diploma hoor, maar na vier jaar en op mavo-niveau.'

Rekentoets
Er is eigenlijk niks veranderd sinds Verhoeven en Kochuyt in 1995 hun onderzoek naar kansenongelijkheid in het onderwijs publiceerden, volgens Van 't Zelfde. Maar de omstandigheden zijn er niet beter op beter geworden. 'De gezonde levensverwachting van deze kinderen ligt twintig jaar lager dan van de gemiddelde Nederlander en dan zijn we in de Tweede Kamer bezig met die f*king rekentoets. En we laten het allemaal gebeuren. De G-4 (de vier grote steden, Amsterdam Rotterdam Utrecht Den Haag, red.) is voor veel kinderen een moeras. Als er niet enorm geïnvesteerd wordt – en dan bedoel ik echt twee keer zoveel geld voor onderwijs en nieuwe schoolgebouwen – dan gaat het mis. Het beleid van de overheid reduceert stelselmatig de kansen van deze leerlingen.'
Van 't Zelfde is een boze man. En terecht, denk je, als je hem hoort praten. Hij laat een slide zien: volgens de PO-Raad zijn 5000 van de 8500 schoolgebouwen toe aan renovatie of nieuwbouw. 'Wij zitten in morbide gebouwen, mensen!'

Vacatures
Van de docenten is 30% onbevoegd. 'Waarom zou je nog in de directie van een school gaan zitten?' Er zijn 4700 fte vacatures in het vo in 2016. 'En wat denkt de overheid? Hoe kunnen we het nog moeilijker maken? Een nieuwe zak- en slaagregeling voor wiskunde, Nederlands en Engels. Die laatste twee vakken zijn precies de achilleshiel van mijn leerlingen! En voor bestrijding van hun achterstanden gaan we ook nog eens geld weghalen.'
Hij gooit er nog maar eens een slide doorheen: If you are not angry, you are not paying attention (als je niet boos bent, heb je niet opgelet). Hij geeft zijn lerarenteam alle credits, maar zegt hij, dit is roeien tegen de stroom in. 'OSG Hugo de Groot was een initiatief van zeven particuliere Rotterdammers, maar het is roofbouw gebleken. Wat wij willen, kan nu ook alleen als je roofbouw pleegt op iedereen, als je jezelf als docent kapot maakt. Ik heb al heel vaak gevraagd aan het bestuur "Help me!" Maar ik hoor niks. Mijn docenten werken ongelooflijk hard, in slechte gebouwen, met kinderen die het aan vrijwel alles ontbreekt. Het gevolg: het ziekteverzuim onder leraren en directie is onverantwoord hoog.'

Parallelle maatschappij
Onderwijzers zijn rood, zeiden ze vroeger. Voor Eric van 't Zelfde lijkt dat wel te gelden. Waar hij echt bang voor lijkt, is een parallelle maatschappij zoals de socioloog en filosoof Theodor Adorno (1903-1969) die hij citeert, voorspelt. 'En die is er al, mensen. In Birmingham is sharia-rechtspraak. Wat gaat er hier gebeuren? Acht van de zestig middelbare scholen in Amsterdam zijn gemengd. Dat kan niet. Straks ontmoeten gekleurde en witte kinderen elkaar alleen nog als werknemer en werkgever.'
En hoewel de bewindslieden en de hoofdinspecteur de zaal al hebben verlaten tegen de tijd dat Van 't Zelfde afsluit, geeft hij hen wel een oplossing mee: 'Artikel 23 moet weg en er moeten staatsscholen komen. Geen staat van het onderwijs, zoals het hier de hele dag is genoemd, maar onderwijs van de staat. Doe wat aan slechte schoolgebouwen, zet schoolbesturen buitenspel. We beconcurreren elkaar nu op leerlingen, maar daar worden ze niet beter van. En denk aan mijn docenten. De armoedegrens is 1650, maar een docent economie bij mij zit daar maar 200 euro boven. Dat moet anders.' Waarna hij Atticus Finch citeert, de advocaat uit To kill a mockingbird van Harper Lee, een beroemde roman over racisme in het Zuiden van de VS in de jaren dertig van de twintigste eeuw. Finch krijgt het uiteindelijk zwaar te verduren omdat hij het opneemt voor een onschuldige zwarte. De vergelijking die Van ´t Zelfde maakt, is ambitieus maar het publiek hangt aan zijn lippen.

Lees in Didactief, mei 2016, ook de recensie van Superschool, het boek dat Eric van 't Zelfde schreef over zijn ervaringen op OSG Hugo de Groot in Rotterdam. Uitgeverij Prometheus Bert Bakker, 2015.

Tekst Monique Marreveld, hoofdredacteur Didactief
Gepubliceerd op 19 april 2016.

Verder lezen

1 Het einde van de emancipatie?
2 Kansen in de schijnwerpers
3 De armoede en de onderwijskansen