Op het digibord verschijnt de foto van Ilja Leonard Pfeijffer met zijn nieuwste boek Alkibiades, over een politicus uit het oude Griekenland, tijdens het verval van de democratie. Twan Robben (49), leraar Nederlands aan het Kandinsky College in Nijmegen: ‘Geweldig boek, raad ik jullie allemaal aan. Angstwekkend herkenbaar voor deze tijd.’ Na zijn leestip toont hij boekfragmenten uit De stille kracht van Louis Couperus en Indische verhalen van Carel van Nievelt, auteurs die rond 1900 schreven over het leven in koloniaal Nederlands-Indië.
De leerlingen van 5 vwo krijgen de opdracht uit de getoonde fragmenten passages te noteren die hen aanspreken. De fragmenten maken deel uit van het lesthema ‘ongelijkheid’, waarvan het koloniale tijdperk een voorbeeld is.
‘Soms moet je
improviseren,
maar dat is leuk’
Met de klas luistert Robben naar het lied Rivier van de Zuid-Afrikaanse dichter en zanger Gert Vlok Nel: ‘Wat betekent deze tekst eigenlijk?’
‘De hoofdpersoon heeft een rivier en een woestijn nodig, voordat hij iemand kan vertrouwen,’ gelooft een jongen. ‘En wat is het raakvlak met de boekfragmenten van daarnet?’
‘De rol van Zuid-Afrika,’ suggereert een meisje.
Tamer (5 vwo) kan weinig met de opdracht om aansprekende passages te markeren: ‘Ze zitten niet echt in mijn hoofd.’ Maar Robben geeft leuk les, vindt hij: ‘In zijn lessen zit meer energie dan in andere lessen. Hij vestigt de aandacht op andere dingen.’ Tamer verheugt zich bovendien op de documentaire die hij gaat maken als profielwerkstuk, samen met twee klasgenoten.
‘Ik wil mijn leerlingen naar een hoger niveau tillen door een creatieve manier van denken aan te boren.’
Leerlingen maken al een aantal jaren documentaires in de les Nederlands, maar ook als profielwerkstuk. Robben: ‘Het bewijst dat ze hebben geleerd om verbanden te leggen tussen Nederlands en andere vakken zoals geschiedenis.’
Om leerlingen als filmdocent te kunnen begeleiden, volgde Robben een training bij stichting documaken.nl. Met succes: leerlingen van het Kandinsky College wonnen de hoofdprijs op het filmfestival Documaken 2022 en de tweede prijs op het scholierenfestival NFFS 2022. Leerlingen maakten documentaires over onder andere het schoonheidsideaal en het Nederlandse slavernijverleden.
Robben: ‘In de documentaires laten leerlingen sneller zien hoe ze in het leven staan en dat ze geleerd hebben hoe de wereld in elkaar zit. Daar draait het óók om in onze lessen Nederlands. Dat willen we bereiken door verbanden te leggen met andere vakken. Ik probeer leerlingen ook op een leuke manier te betrekken bij morele dilemma’s in literatuur en maatschappij, zoals in het boek De Mitsukoshi Troostbaby Company van Auke Hulst, met verschillende vraagstukken over ouderschap, verlies en schuld. Het lesmateriaal moet aansluiten bij de leefsituatie en interesses van leerlingen, aangepast aan hun niveau.’
‘In documentaires
tonen leerlingen hoe
ze in het leven staan’
Robben – ooit opgeleid als jongerenwerker – doet niets liever: ‘We maken ons eigen materiaal, toegesneden op individuele leerlingen. Dit doe ik samen met een groep collega’s die daar ook voor gaat. Soms moet je improviseren, maar dat is leuk.’ Hij denkt niet dat de les van deze morgen al is geland bij de leerlingen: ‘Ik wil dat ze aan de hand van de boekfragmenten raakvlakken leren herkennen met het koloniale verleden. Dat komt wel in de volgende lessen. Het gaat erom dat ze over een boek nadenken en eerst ankertjes in het denken uitwerpen.’
Robben ontwerpt projecten die leerlingen helpen verbanden te leggen tussen literatuur, actualiteit en verleden, zoals het autobiografieproject uit 6 vwo. Daarin betrekken leerlingen hun eigen levenservaringen op de projectthema’s uit de bovenbouw, zoals ongelijkheid, democratie en duurzaamheid. Hij toont een autobiografisch essay van een leerling, getiteld Asfaltangst. Het is met de hand geschreven in vooroorlogs schuinschrift, net als de dagboeken van Etty Hillesum en Charlotte Salomon: ‘Ze schreef haar werkstuk over een kritieke passage in haar leven. Ze herkende bepaalde elementen in de dagboeken.’
Materiaal zelf ontwikkelen leerde Robben op de Vrije School in Nijmegen, waar hij een paar jaar lesgaf: ‘Je moet daar bijna alles zelf maken.’ Die ervaring komt nu goed van pas. Ook de leesclub voor psychiatrische patiënten die hij ooit leidde, was leerzaam. Na zijn studie Nederlands aan de Radboud Universiteit kwamen alle lijntjes bij elkaar. Nu helpt hij leerlingen uitzoeken welke boeken het beste bij hen passen: ‘Het leuke is dat ze hierover enthousiast meedenken. Mijn enige criterium is dat een boek hen gelijk aanspreekt en dat, wanneer het tijdens het lezen tegenvalt, ze verder moeten zoeken.’
‘Jongeren kunnen lezen saai vinden omdat ze niet de juiste boeken hebben gevonden.’
Zelf was Robben van kleins af aan een verwoed lezer. Hij merkt weinig van de leesarmoede onder jongeren, waar de media vol van staan. ‘Gesprekken over literatuur zijn altijd boeiend. Leerlingen laten zien dat ze veel plezier beleven aan lezen, vooral van gedichten. Ze vinden het eigenlijk alleen saai als ze niet de juiste boeken hebben gevonden. Via praten over teksten verdiep ik me in mijn leerlingen, in hoe ze als mens zijn. Dan komt een gesprek vanzelf. Het blijft een feest om met ze over verhalen en kunst te praten en het levert telkens weer verrassingen op, zoals een leerling die houdt van Petersburgse vertellingen van Gogol.’
Creativiteit ontwikkelen in de les vindt Robben belangrijk: ‘Ik wil mijn leerlingen naar een hoger niveau tillen door een creatieve manier van denken aan te boren en hen kritisch naar de wereld te laten kijken, bijvoorbeeld met deze lessen over ongelijkheid. Maar ik houd ze ook de gevolgen van klimaatveranderingen voor en bespreek hoe dat in de literatuur aan de orde wordt gesteld.’
Robben groeide op in een Brabants dorpje. Zijn ouders hadden een goed gevulde boekenkast: ‘Lezen en kennis vergaren was belangrijk voor hen.’ De komende jaren wil hij leerlingen nog meer authentieke ervaringen meegeven: ‘In de lessen wil ik nog meer de wereld binnenhalen door schrijvers of mensen die iets bijzonders hebben meegemaakt uit te nodigen, om zo leerlingen ervaringen mee te geven waarmee zij zichzelf kunnen ontwikkelen.’
Lees meer afleveringen van de Biotoop.
Dit artikel verscheen in Didactief, juni 2023.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
