Onderzoek

Hoe ‘loos’ kan helpen

Een beperktere woordenschat is vaak de boosdoener bij begripsproblemen. Dat kan leerlingen met Nederlands als tweede taal nekken. Ze kunnen vaak wel vloeiend lezen, maar begrijpen niet altijd wat ze lezen. Dat blijkt uit het onderzoek van Henriette Raudszus bij honderdtachtig eerste- en tweede-taallezers uit de bovenbouw van het basisonderwijs.
Een hulpmiddel om een onbekend woord te tackelen is te kijken naar de samenstellende delen (morfemen). ‘Onleesbaar’ bestaat bijvoorbeeld uit de morfemen ‘on’, ‘lees’ en ‘baar’. Raudszus zag dat leerlingen uit groep 7 goed in staat waren dit hulpmiddel te benutten en dat wie dat deed, ook beter scoorde op tekstbegrip.
Het Nederlands telt een beperkt setje morfemen die in heel veel woorden voorkomen, denk aan ‘loos’, ‘on’, ‘baar’, ‘her’ en ‘lijk’. Door hier in de les expliciet aandacht aan te besteden help je leerlingen met een beperktere woordenschat vooruit. Laat leerlingen bijvoorbeeld bij een bekende kern zoals ‘lees’ zo veel mogelijk afgeleide woorden bedenken (leesbaar, onleesbaarheid, herlezen).
Uit het onderzoek bleek ook dat de leerlingen die tekstverbanden goed doorzagen, beter scoorden op tekstbegrip. Een goede manier om aan inzicht in verbanden te werken is het maken van een begrippennetwerk: laat leerlingen de belangrijkste begrippen uit een tekst opschrijven, waarbij ze met bijvoorbeeld pijltjes de onderlinge verbanden aangeven. In een tekst over malaria kunnen ze bijvoorbeeld de woorden mug –> parasiet –> malaria als rijtje verbinden om het oorzakelijke verband (de mug draagt een parasiet over en die parasiet veroorzaakt malaria) aan te geven. Voordeel van deze methode is dat ook leerlingen die qua woordenschat nog moeite hebben met samenvatten of navertellen kunnen laten zien of ze een tekst op hoofdpunten hebben begrepen.

Henriette Raudszus, Integration Processes in Children’s First and Second Language Reading Comprehension. Proefschrift Radboud Universiteit, 2020.

Dit artikel verscheen in Didactief, januari/februari 2022.