Met een portfolio kunnen leraren hun leerlingen niet alleen beoordelen op kennis, maar ook op allerlei vaardigheden en competenties. Veel mbo-opleidingen werken ermee, maar in het voortgezet onderwijs houden we vast aan het centraal eindexamen (CE). Zal het portfolio dat ooit gaan vervangen? Cees Streng, rector van de Valkenswaardse scholengemeenschap Were Di, is daar een groot voorstander van. ‘Zo’n portfolio doet meer recht aan de talenten van leerlingen. Daarmee moeten ze laten zien wat ze allemaal geleerd hebben: naast kennis, vaardigheden als plannen, samenwerken en presenteren.’
Portfolio's maken het onderwijs levensechter
Volgens Jacquelien Bulterman, lector Docent en talent aan de Christelijke Hogeschool Ede en co-auteur van het boek Is alles van waarde meetbaar?, zit daar wel wat in: ‘De huidige toetsen zijn vooral gericht op welk antwoord goed of fout is. Terwijl opgaven in het echte leven juist divergent zijn: op de meeste vragen zijn meerdere antwoorden mogelijk. Door andere beoordelingsvormen te gebruiken, kun je het onderwijs dus levensechter maken.’ Toch zal Bulterman niet gauw pleiten voor een portfolio in plaats van het CE. ‘Er is nog een lange weg te gaan. Het beoordelen van een portfolio is een stuk ingewikkelder dan het nakijken van een toets. Docenten zouden daar dus eerst training in moeten krijgen.’
Want ja, als er geen centraal schriftelijk meer is, hoe houden we dan het niveau in de gaten? Volgens Streng maken we ons daar in Nederland onnodig zorgen over. ‘Tien kilometer bij onze school vandaan, in België, hebben ze geen centraal examen. Daar is het helemaal geen issue. Natuurlijk, als je het CE afschaft, moet je zorgen dat er controle is. Collega-scholen kunnen bijvoorbeeld elkaars leerlingen beoordelen, en we kunnen met vervolgopleidingen afspraken maken over het niveau.’
Jan van Tartwijk, hoogleraar Toegepaste onderwijskunde aan de Universiteit Utrecht, is niet overtuigd. ‘Voor beoordeling in praktische, beroepsgerichte opleidingen is een portfolio een prima instrument, maar in een algemeen, meer gestandaardiseerd curriculum is het lastiger te gebruiken. Uit onderzoek blijkt dat zo’n portfolio veel werk vraagt. Voor sommige doelen is het dan gewoon te omslachtig, en is er vaak te weinig tijd om het goed te doen.’
En toch, op Were Di zijn ze al een heel eind met het gebruik van portfolio’s. Een van de vmbo-afdelingen op de school heeft er geen normaal lesrooster, geen vakken en geen toetsen. Streng: ‘Onze leerlingen voeren groepsopdrachten uit. We laten ze bijvoorbeeld een fietsroute uitstippelen met een museumbezoek en een folder in het Frans en het Engels maken. We beoordelen alle aspecten van de opdracht, zoals samenwerking, presentatievaardigheden en het toepassen van kennis. Die beoordeling komt in het portfolio.’
Maar uiteindelijk, halverwege de examenklas, is dan toch hoofdzakelijk de opdracht: slaag voor je examen. Streng: ‘Ineens moeten die leerlingen dan toch sommetjes maken, terwijl ze zoveel meer hebben geleerd. Dat is gek: je mag in Nederland kiezen hoe je het onderwijs inricht, maar aan het eind van de rit moet iedereen hetzelfde examen doen.’
Waarom zijn we zo gehecht aan het CE? Bulterman: ‘De afgelopen jaren is de focus steeds meer op objectiviteit komen te liggen, als tegenreactie op het studiehuis en het nieuwe leren. Dat heeft goede kanten. Maar daardoor zijn we ook alle leerstof in testformaat gaan persen.’ En dan nog toetst het CE volgens Streng maar een klein deel van de competenties. ‘Het geeft een vertekend beeld. Als je je neus in een emmer water steekt om de temperatuur ervan te meten, ben je nauwkeuriger bezig dan hoe wij op dit moment examineren.’
Nederland lijkt nog niet toe aan het portfolio als alternatief voor het CE. Misschien een combinatievorm dan? Van Tartwijk: ‘We moeten zeker nadenken over andere elementen naast of binnen het CE. Creativiteit en probleemoplossend vermogen zijn lastig te toetsen, maar een profielwerkstuk is een mooi voorbeeld van hoe het anders kan.’
Dit artikel verscheen eerder in Didactief, mei 2014.
1 Examens van de toekomst
2 Examenfraude opsporen: een technische uitdaging
3 Ticket naar de toekomst
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven