Voor het langere verhaal moeten we terug naar 1948, naar een bijeenkomst van de American Psychological Association. Daar ontstond het idee om orde te scheppen in mogelijke leerdoelen en bijbehorende beoordelingsinstrumenten. Dat praat immers zoveel makkelijker.
Onder leiding van onderwijspsycholoog Benjamin Bloom ging een grote groep wetenschappers aan het werk. Hun voorbeeld waren de biologen: die hadden een ingenieus systeem (taxonomie) ontwikkeld om alle levende organismen in te delen, zodat iedere bioloog altijd precies weet over welk beestje of plantje het gaat.
Orde scheppen
in leerdoelen
praat makkelijker
Dat wilden de onderwijspsychologen ook. Want ze zagen nog te veel spraakverwarring in onderwijsland. De een heeft het bijvoorbeeld over ‘kennis internaliseren’, de ander over ‘echt begrijpen’ en weer een derde over ‘de kern vatten’. Hebben ze het over hetzelfde of niet? En hoe toon je aan of een leerling iets wel of niet ‘echt’ begrijpt? Met een taxonomie van kennis, zo was het idee, kun je helderder leerdoelen stellen en beter bepalen hoe je beheersing van die leerdoelen in beeld krijgt.
Bloom en collega’s vlooiden onderzoek, lesmethodes, curricula en examens door op leerdoelen en classificeerden die in een schema. De classificatie is het werk van een grote groep mensen, maar is de geschiedenis ingegaan als de taxonomie van Bloom.
Bloom en collega’s onderscheiden drie domeinen voor leerdoelen: cognitief, affectief en psychomotorisch. Het in 1956 verschenen handboek gaat alleen over het cognitieve domein, verreweg het beroemdste en meest gebruikte; later kwamen er uitwerkingen voor de andere twee domeinen.
Dit cognitieve domein telt zes categorieën. Deze zijn geordend van eenvoudig naar complex en van concreet naar abstract. Bovendien bouwen ze op elkaar voort: elke volgende categorie impliceert ook de beheersing van de vaardigheden uit de vorige categorieën. Dit betekent niet dat de ene categorie belangrijker is dan de andere. De eerste laag, de kennisbasis, vormt juist het fundament voor al het volgende.
Dit zijn de zes categorieën:
1. Kennis (onthouden)
Leerlingen kunnen informatie onthouden en wanneer nodig ophalen uit hun geheugen. Het gaat om het onthouden van specifieke feitjes (wat is de hoofdstad van Gelderland), regels (spelregels van voetbal) en principes (vervoeging van werkwoorden). Dit leerdoel is eenvoudig te meten met gerichte kennisvragen.
2. Begrijpen
Leerlingen begrijpen opgedane kennis. Dit betekent bijvoorbeeld dat ze die in eigen woorden kunnen omschrijven of een voorbeeld kunnen geven. Ook dit leerdoel is relatief eenvoudig te meten: zeg het in eigen woorden, geef voorbeelden van zelfstandige naamwoorden, wijs aan welke afbeeldingen in de groep van groenten vallen.
3. Toepassen
Leerlingen kunnen opgedane kennis toepassen. Dit schurkt aan tegen de vorige categorie, maar toepassen is breder dan begrijpen. Leerlingen moeten kennis ook in nieuwe situaties kunnen gebruiken. Vergelijk het oplossen van een rijtje keersommen (begrijpen) met het zelf bepalen welke rekenbewerking nodig is in een complexere opgave (toepassen). Het gaat dus om transfer van kennis en dit is een belangrijk leerdoel van onderwijs. We willen immers niet dat het bij schoolse kennis alleen blijft, maar dat leerlingen er in het alledaagse leven ook mee uit de voeten kunnen. Om de beheersing van dit leerdoel te meten, moet je leerlingen nieuwe contexten en situaties voorschotelen. Laat ze hun antwoord in stapjes opschrijven of hardop vertellen, dan kun je zien waar het eventueel fout gaat: al meteen bij kennis ophalen of bij het toepassen ervan.
4. Analyseren
Leerlingen kunnen informatie (kritisch) analyseren. Dit is zelden een zelfstandig leerdoel, maar wel een belangrijke vaardigheid, bijvoorbeeld om kennis te begrijpen en toe te passen of iets te evalueren (zie bij 5). Voorbeelden zijn het hoofdonderwerp in een tekst benoemen, hoofd- en bijzaken scheiden, en meningen scheiden van feiten.
5. Evalueren
Leerlingen kunnen informatie evalueren. Dit heeft raakvlakken met emoties (persoonlijke waarden), maar hier ligt de nadruk op cognitieve processen, zoals argumenteren, redeneren en eigen meningen onderbouwen. Om dit leerdoel in beeld te krijgen, kun je leerlingen bijvoorbeeld teksten of casussen voorleggen, een recensie laten schrijven of een klassendiscussie houden.
6. Synthese (verbinden, creëren)
Leerlingen kunnen losse informatie samenvoegen tot iets nieuws. Dit vraagt om creativiteit en persoonlijke inbreng. Voorbeelden zijn een opstel schrijven, een beeldende opdracht uitvoeren of, al dan niet samen met klasgenoten, een onderzoeksplan opzetten. Om vorderingen in beeld te krijgen, kun je het maakproces monitoren of werken met rubrics ter beoordeling van het (eind)product.
Bloom en collega’s hebben een huzarenstuk geleverd met hun classificatie van cognitieve leerdoelen. Misschien is hun taxonomie niet zo spijkerhard als die van de biologen, maar ze hebben zonder meer orde in de chaos gecreëerd.
Monitor het
maakproces of
werk met rubrics
En, belangrijker, ze hebben leraren en schoolleiders (en curriculum- en toetsontwikkelaars) een spiegel gegeven om te kijken naar hun onderwijs. Deze kunnen de taxonomie bijvoorbeeld gebruiken om na te gaan op welke leerdoelen het accent ligt en of dit inderdaad de gewenste focus is. Misschien ligt de nadruk in de lessen en opdrachten onbedoeld exclusief op kennisreproductie, of ontbreekt die basis juist helemaal.
De taxonomie helpt ook om een passend toetsinstrument te kiezen dan wel bestaande opdrachten of methodetoetsen kritisch te bekijken. Elke cognitieve vaardigheid stelt daarbij eigen eisen: je kunt begrip niet in kaart brengen met reproductievragen en kennis niet eenvoudig toetsen met het laten schrijven van een opstel.
De taxonomie is nadrukkelijk niet bedoeld als voorschrift. Hooguit laat ze zien dat het niet gaat om of-of, maar bij voorkeur om en-en. Blooms indeling omvat alle mogelijke leerdoelen – welke in de praktijk gekozen worden, zal per land of zelfs per school verschillen.
|
Benjamin Bloom, Taxonomy of educational objectives. Cognitive domain, 1956.
Dit artikel verscheen in Didactief, december 2022.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
Gratis download
