Artikelen

Een luisterend oor helpt al bij eenzaamheid

Jolanda van Gerwe

Hoe staat het ervoor met eenzaamheid onder kinderen en jongeren?

Jolanda: ‘Een op de drie kinderen en jongeren voelt zich weleens eenzaam. Die mate van eenzaamheid kan bij het leven horen: wanneer je bijvoorbeeld start op een nieuwe school kost het wat tijd om je te ontwikkelen. Maar er is ook een vorm van eenzaamheid waar je zelf moeilijk uitkomt. Een op de tien kinderen van 10 tot 15 jaar voelt zich ernstig eenzaam; bij jongeren van 16 tot 25 gaat dat zelfs om 23 procent. Daar maken we ons zorgen over.’

Michelle: ‘We zien dat de risicofactoren van eenzaamheid toenemen. Voor jongeren gaat dat om mentale gezondheid, prestatiedruk en bepaalde life events zoals verhuizing en scheiding. Het is belangrijk om eenzaamheid zoveel mogelijk voor te zijn, want het heeft veel impact.’ 

Hoe ziet eenzaamheid bij jongeren eruit?

Jolanda: ‘Bij eenzaamheid voel je je niet verbonden met anderen en ervaar je daarin een gemis. We onderscheiden drie soorten eenzaamheid. Sociale eenzaamheid is een gebrek aan contact, bijvoorbeeld doordat je chronisch ziek bent of in armoede leeft. Bij emotionele eenzaamheid mis je iemand waarmee je over je gevoelens kunt praten en bij wie je echt jezelf kunt zijn. Existentiële eenzaamheid gaat dieper: dan zoek je meer zingeving in je leven. Je vraagt je af of je er wel toe doet, waarom je leeft en of het uitmaakt als je er niet meer bent. In deze tijden van onrust in de wereld zien we dat jongeren hier meer over nadenken. Als ze vastzitten in eenzaamheid – wanneer niets wat ze doen helpt – dan kan langdurige eenzaamheid ook leiden tot stress, slecht slapen, ongezonde eetgewoontes, depressie en zelfs suïcidale gedachten.’ 

Michelle Vollers

Hoe helpen we jongeren daaruit?

Michelle: ‘Het begint met erover praten. Als je beseft dat zoveel jongeren eenzaamheid ervaren, is het bijzonder om te zien dat het nog steeds een taboe is om erover te praten. Er zit veel schaamte op; een gevoel van falen. Dat is niet alleen bij jongeren zo. Daarom voeren we vanuit het ministerie van VWS campagnes om eenzaamheid bespreekbaar te maken, zoals Eén tegen eenzaamheid en de Week tegen Eenzaamheid. Maar we weten dat er meer nodig is om jongeren te bereiken. Het onderwijs kan daarin een belangrijke rol spelen.’

Welke rol?

Michelle: ‘Docenten helpen het taboe doorbreken door in hun lessen aandacht voor eenzaamheid te hebben. Maar we willen docenten niet nóg een taak geven. Daarom hebben we de samenwerking opgezocht met de Stijn aanpak, waar veel scholen mee werken. Eind september is de Handreiking Eenzaamheid in het Onderwijs door Trimbos verschenen. De handreiking is bedoeld om docenten te informeren met praktische tips. Hoe kun je eenzaamheid herkennen? Hoe maak je het bespreekbaar? Waar kun je een jongere naar doorverwijzen?’

Jolanda: ‘Docenten zien veel in de klas. Daarom zijn ze belangrijk voor het signaleren van eenzaamheid. Maar docenten kunnen ook helpen bij preventie, bijvoorbeeld door zelf groepjes te maken in de klas zodat niet steeds dezelfde leerlingen buiten de boot vallen. Denk ook aan voorlichting met een Klokhuis-aflevering over eenzaamheid. Als we er vaker over praten, is het voor jongeren makkelijker om ervoor uit te komen. Het helpt ook als docenten zelf open zijn over hun ervaringen met eenzaamheid.’

Wat adviseren jullie leraren wanneer ze vermoeden dat een leerling eenzaam is?

Jolanda: ‘Meestal zeggen jongeren dat het eerste gesprek, het moment waarop iemand in vertrouwen vroeg hoe het met ze ging, het belangrijkste was om de eenzaamheid te doorbreken. Je hoeft nog geen oplossingen aan te dragen. Door gewoon te luisteren en open vragen te stellen, voelt de jongere zich gehoord. Zeg bijvoorbeeld dat het je opvalt dat de leerling vaak alleen de klas in komt. Het is confronterend maar ook fijn voor de leerling om te weten dat dat gezien wordt. Soms voelt het misschien alsof je de eenzaamheid moet wegnemen. Maar de oplossing zit niet in jou, die zit in de jongere. Jij kunt de jongere wel aanzetten om naar die oplossing op zoek te gaan.’

Waar kunnen leraren leerlingen in zo’n geval naar doorverwijzen?

Michelle: ‘In de Handreiking staan daar adviezen voor. Het is belangrijk dat jongeren iemand hebben om mee te praten, en de medewerkers van de Kindertelefoon zijn getraind om dit te doen. Dat kan ook met een chatfunctie. Maar er zijn ook interventies waarnaar je door kunt verwijzen, zoals Join Us.’

Jolanda: ‘Op het platform In Je Bol vinden jongeren veel informatie. Daarnaast heb ik Join Us opgericht om jongeren die eenzaam zijn lokaal samen te brengen. Zodat ze plezier hebben met elkaar, maar ook leren wat ze kunnen doen aan hun eenzaamheid.’

Hoe ziet dat er in de praktijk uit?

Jolanda: ‘Als eerste zorgen we dat jongeren uit de neerwaartse spiraal komen. Ze hebben negatieve gedachten ontwikkeld zoals “niemand vindt mij leuk” en “ik weet niet hoe ik met anderen om moet gaan”. Die gedachten doorbreek je door samen met andere jongeren plezier te maken. We creëren eerst een veilige basis voor jongeren, en dan kijken we samen hoe die eenzaamheid ontstaan is en op welke manier de jongere dat zelf – onbewust en ongewild- in stand houdt. We helpen ze om meer grip te krijgen op die negatieve gedachten of om hun sociale vaardigheden te ontwikkelen. Dat doen we met challenges: kleine stapjes, zoals hoi zeggen of in de pauze bij klasgenoten zitten. Deze opbouw werkt heel goed voor jongeren. Ik begon met één locatie, maar al gauw kwamen daar jongeren uit het hele land op af. Inmiddels kunnen jongeren van 12-30 jaar zich in ruim honderd gemeentes aansluiten bij Join Us.’

Hoe kunnen leraren, behalve met de handreiking, ondersteund worden in deze taak?

Michelle: ‘Binnen de school moet daar beleid op worden gemaakt, zodat je een gezamenlijke aanpak hebt. Vaak kun je aanhaken op acties die al spelen in de school. Een onderzoek van Join Us liet zien dat prestatiedruk en eenzaamheid elkaar versterken, en dat geldt ook voor vroegtijdig schoolverlaten en eenzaamheid. Bij gesprekken over uitval van leerlingen hoort eenzaamheid dus ook op de agenda te staan. Leerkrachten hoeven niet allerlei nieuwe vaardigheden te leren: signaleren en doorverwijzen zijn de belangrijkste functies. Sportverenigingen en werkgevers hebben daar ook een rol in. Als grootste werkgever voor jongeren heeft Albert Heijn zich dit jaar in de Week tegen eenzaamheid ook ingezet voor minder eenzaamheid en een betere mentale gezondheid. Uiteindelijk is het aan ons allemaal om dit aan te pakken. Eenzaamheid los je alleen op door samen te werken.’