Waarom heb je dit onderzoek gedaan?
‘Kritisch denken krijgt de laatste jaren veel aandacht: leraren moeten kinderen kritisch leren denken. Maar hoe moeten ze dit doen? Kritisch denken is immers een ruim begrip, je kunt er veel kanten mee op. Ook op de Avans Hogeschool en specifiek binnen het lectoraat Leerkracht van de pabo waar ik werk, vroegen we ons dit af: we willen kritische studenten afleveren, maar hoe doen we dat? Binnen de pabo is deze vraag dubbel interessant: de studenten moeten niet alleen zelf kritisch leren nadenken, maar later ook zorgen dat hun leerlingen dit gaan doen.’
Je keek specifiek naar ‘confirmation bias’. Wat is dat?
‘Dat is de neiging om te zoeken naar bevestigende informatie: je hebt al een standpunt ingenomen en verzamelt vervolgens alleen informatie die dit standpunt steunt. Oog voor gegevens die met je standpunt schuren, heb je nauwelijks. Dit is een onbewust proces: dit doe je niet met opzet. Een leraar vindt een leerling bijvoorbeeld erg druk en ziet dat steeds bevestigd, terwijl het kind objectief beschouwd niet drukker is dan klasgenoten. Maar omdat de leerkracht zo bezig is met dat drukke gedrag, worden de andere kanten niet meer gezien.
Een ander, bekend voorbeeld betreft leerkrachten die bepaalde verwachtingen hebben van kinderen op basis van het opleidingsniveau van hun ouders en daar vervolgens naar handelen. Ze zijn bijvoorbeeld snel tevreden met een antwoord van kinderen met laagopgeleide ouders en stellen hun gemakkelijke vragen. De kinderen krijgen hierdoor beperktere kansen om te laten zien wat ze kunnen dan kinderen van hoogopgeleide ouders. Dit wil natuurlijk niemand.’
Wat kun je hiertegen doen?
‘Zeg tijdens zulke momenten tegen jezelf: “Ho, stop. Is dit besluit misschien verkeerd? Zijn er andere perspectieven mogelijk?” Dan kun je gaan kijken of je informatie gemist hebt en of je wel voldoende afwijkende standpunten hebt overwogen.
Deze perspectiefwisseling kun je aanleren, blijkt uit mijn onderzoek. Ik liet zeventig tweedejaars pabostudenten een pre-test maken en toonde daarna een instructievideo, waarbij één groep een toelichting te zien kreeg aan de hand van een onderwijsvoorbeeld en een andere groep uitleg binnen een algemenere context. Vervolgens moesten alle studenten vier oefentaken maken. In een van de taken moesten de studenten aangeven of ze het eens of oneens waren met een stelling en vervolgens uit acht artikelsamenvattingen de belangrijkste kiezen. Als ze alleen samenvattingen voor hun eigen standpunt kozen, dan bleek daaruit hun confirmation bias, hun neiging tot het zoeken naar bevestigende informatie. Tot slot waren er drie post-testen: meteen na de interventie, een week later en vijf weken later.
Uit het onderzoek bleek dat studenten het beter deden wanneer ze een instructievideo gezien hadden. De context maakte voor het leren van perspectiefwisseling niet uit, zolang je er maar instructie in krijgt. Wel vonden de studenten de onderwijsvideo iets relevanter; voor de motivatie is die video daarom misschien beter.
In een tweede experiment bleek dat feedback bij de oefentaken van belang is, ook al was het verwaarloosbaar hoe uitgebreid die was: een ‘goed’ of ‘fout’ volstond ook. Dat strookt niet met de verwachting: feedback met uitgewerkte voorbeelden zou bijvoorbeeld beter moeten zijn. We zijn nog aan het kijken hoe dit komt.’
Wat adviseer je leerkrachten?
‘Als je een besluit moet nemen over een kind of situatie in de klas, vraag jezelf dan even af of je alle informatie betrokken hebt, dus ook die gegevens die jouw standpunt niet steunen, en neem de extra informatie mee in je besluitvorming. Zo kom je tot betere besluiten, die beter onderbouwd zijn. Dit kun je zelf doen, maar natuurlijk ook met collega’s, die bijvoorbeeld als advocaat van de duivel je kunnen helpen om kritischer afwegingen te maken.’
Suzan van Brussel, ‘Consider the Opposite’ – Effects of Context in an Instructional Video on Reducing Student Teachers’ Confirmation Bias en ‘Consider the Opposite’ – Effects of Elaborative Feedback and Correct Answer Feedback on Reducing Confirmation Bias – A Pre-Registered Study (beide in voorbereiding). Erasmus Universiteit Rotterdam/ Avans Hogeschool.
Dit artikel verscheen in Didactief, juni 2018.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
