Onderzoek

De leraar als loop baanbegeleider

Dirk de Haan (59)

Docent Produceren, Installeren en Energie (PIE)
School Udens College, Uden
Sinds 2002

Alle docenten van het Udens College kregen vier, vijf jaar geleden scholing over LOB. 'Zelf heb ik er niet zo'n moeite mee, maar sommige collega's vonden het lastig leerlingen aan het woord te laten en niet zelf hun mening te geven. Daarom zijn docenten getraind in het leiden van een loopbaanreflectiegesprek en hoe je zodanige vragen stelt dat een leerling niet alleen antwoordt met 'ja/nee', 'kan wel' en 'heb ik gedaan'. Docenten proberen minder belerend te zijn en meer coachend,' merkt De Haan. Zes keer per jaar zijn er loopbaanreflectiegesprekken. 'We hebben het over wat er goed en minder goed ging de afgelopen periode, hoe ze dat volgende keer kunnen aanpakken en of wij als docenten daarin iets kunnen betekenen. Leerlingen leggen in een verslag de problemen en oplossingen vast.' Ook gebruiken ze filmpjes bij LOB. 'Leerlingen filmen hun werkzaamheden tijdens de stage. Wij sturen hen filmpjes hoe bepaalde beroepen eruit zien.' Voor de scholing was er weinig aandacht voor LOB, herinnert De Haan zich. 'Leerlingen kozen een afdeling en bleven daar. Nu er geswitcht mag worden, lopen techniekleerlingen soms stage in een kinderdagverblijf. Aanvankelijk hadden techniekdocenten daar moeite mee, omdat ze vonden dat het een techniekstage moest zijn. Maar een leerling moet iets doen waar hij zin in heeft en wat hij later wil gaan doen.'

Wijnand Westerink (46)

Docent Natuurkunde en teamleider basisberoepsgericht en LWOO
School Nuborgh College Oostenlicht, Elburg
Sinds 1990

'Stel de goede vragen aan een leerling.' Dat is het belangrijkste wat Westerink over LOB leerde. 'Een valkuil is dat je een leerling gaat adviseren, terwijl het erom gaat dat hij zelf ontdekt wat zijn kwaliteiten zijn. Sinds de scholing ben ik daar bewuster mee bezig.' Zo sprak hij onlangs een vierdejaars leerling die niet wist wat ze wilde. 'Waarom loop je stage bij de Hema als je Zorg en Welzijn doet?,' vroeg ik. "Ik wil geen mensen verzorgen, maar ook niet achter een bureau zitten," verklaarde ze. Al pratende bedacht ze zelf dat verkoopassistent haar wel wat leek. Ze bedankte mij, maar ze heeft zichzelf geholpen. Voorheen had ik geadviseerd een capaciteitentest te doen. Nu laat ik haar zeggen wat haar ervaringen en talenten zijn.' LOB heeft op het Nuborgh College een dominante plek van leerjaar 1 tot en met 4. 'Als je in het nieuwe beroepsgerichte examenprogramma twijfelt tussen Groen en Bouwen, Wonen en Interieur kun je twee vakken uit beide sectoren volgen. We begeleiden leerlingen bij hun keuzes door ze kennis te laten maken met de profielen en het daar na afloop over te hebben met ze. Door LOB heb ik zulke leuke gesprekken. Een leerling die blij weg gaat omdat ze nu wel weet wat ze wil, geeft mij ook een goed gevoel.'

Anne Frankenhuis (34)

Docent maatschappijleer en LOB-coördinator
School SG Newton, Hoorn
Sinds 2002

De TalentFactory is van klas 1 tot en met 4 een belangrijk onderdeel van LOB bij SG Newton. 'Het is projectonderwijs om leerlingen hun talenten te laten ontdekken en ontwikkelen door bijvoorbeeld een evenement te organiseren. Leerlingen kiezen uit zeven talentlijnen als Sport Skills, Art Studio, Cooking Skills en Techno Skills.' De resultaten komen in hun portfolio. 'Twee keer per jaar is er een portfoliogesprek, waarbij leerlingen aan hun mentor en ouders presenteren hoe het met hun projecten gaat.' In klas 3 zijn er stages en coachingsgesprekken. 'Leerlingen doen een beroepsoriënterende stage om te ontdekken of het werk wat voor hen is. De verslagen hiervan gebruiken we in de loopbaanoriëntatiegesprekken. Mentoren bespreken met een leerling hoe het gaat en wat voor vervolgopleiding hij of zij wil doen.' Ondanks dat docenten regelmatig gesprekstraining krijgen, blijft het lastig. 'De moeilijkste gesprekken zijn met stillere of minder geïnteresseerde leerlingen die zelf niet aangeven waar ze in hun ontwikkeling staan. Ook zijn de gesprekken niet vaak genoeg om snel ervaring op te doen. We proberen collega's houvast te geven via spiekkaarten met voorbeeldvragen.' Frankenhuis vindt de afwisseling als LOB-coördinator heel prettig. 'Ik begeleid collega's, geef advies aan leerlingen en ouders, organiseer stages en bezoek andere scholen. Mijn teamleider is wel eens jaloers: bij mij zie je altijd lachende leerlingen omdat ze advies en hulp krijgen en naar hem moeten ze toe als ze eruit gestuurd zijn,' lacht hij.

Lia van Alfen (52)

Docent Zorg en Welzijn
School Pantarijn, Wageningen
Sinds 2000

Het is goed dat LOB een must wordt op elke school, vindt ze. 'Het is voor leerlingen van belang hun talenten te ontdekken en te weten: Wie ben ik, wat wil ik en wat kan ik?' stelt Van Alfen. Twee keer per jaar heeft ze een LOB-gesprek met haar mentorleerlingen. Sinds een LOB-cursus gaat ze een conversatie bewuster in. Gesprekken werden gefilmd om gesprekstechnieken te verbeteren. LOB komt in de beroepsgerichte vakken terug. 'Ik steek er waar nodig tijd en energie in en in de lesstof zitten veel LOB-componenten. Leerlingen geven aan wat hen aantrekt in een vak en welke opleiding en vaardigheden ze daarvoor nodig hebben.' Stages zijn een leermoment, ook de minder leuke stages. 'Dan weten ze dat ze die kant niet op willen. Sommige stagiaires vinden het leuk om met haren bezig te zijn. Maar dat mogen ze tijdens een stage in een kapsalon nog niet doen. Ze doen de was, vegen haren op en schenken koffie. Dan zien ze: ook dat hoort er bij.' Van Alfen vindt LOB waardevol. 'Soms denken leerlingen dat ze niet veel kunnen. Ik geef handvatten zodat ze kunnen ontdekken waar ze goed in zijn en welke vaardigheden ze kunnen ontwikkelen. Het is mooi als leerlingen dat inzien, daar ben ik leraar voor geworden.'

*Wat is LOB?
Leerlingen helpen om hun (studie)loopbaan zelf vorm te geven en hun talenten te ontdekken, dat is het doel van Loopbaanoriëntatie- en -begeleiding (LOB). Tijdens loopbaanreflectiegesprekken gaan leerling en leraar een dialoog aan over leerervaringen tijdens vakken, projecten, stages en bijbaantjes op basis van vijf loopbaancompetenties: Wie ben ik? (motievenreflectie), wat kan ik? (kwaliteitenreflectie), welk werk past bij mij? (werkexploratie), hoe bereik ik dat? (loopbaansturing), wie kan mij daarbij helpen? (netwerken). Door zijn sterke kanten, waarden en toekomstbeeld te ontdekken kan een leerling betere keuzes maken voor een profiel, praktijkvakken en vervolgopleiding. LOB is belangrijk bij het invoeren van de beroepsgerichte examenprogramma's in het vmbo. Het zorgt dat een leerling gefundeerde keuzes maakt en voorkomt dat hij in het mbo gedemotiveerd raakt, van studie wisselt of stopt met zijn opleiding.Leraren vinden het moeilijk om LOB vorm te geven, blijkt uit onderzoek in opdracht van Platform Béta Techniek en Stichting Platforms VMBO uit 2014. Negen van de tien ondervraagden vindt dat de kwaliteit van de loopbaanreflectiegesprekken kan worden verbeterd en bijna alle ondervraagden (95 procent) hebben behoefte voor zichzelf en/of de school aan ondersteuning bij het voeren van loopbaangesprekken en bij de integratie van LOB in de lessen.

Informatie & cursussen over LOB

De afgelopen periode is er erg veel materiaal verschenen dat scholen kan helpen LOB vorm te geven. Een kleine greep:
• www.platformsvmbo.nl/lob: bevat projectresultaten van Stichting Platforms VMBO.
• www.vernieuwingvmbo.nl: Handreiking LOB in de nieuwe examenprogramma's VMBO.
• www.lob-vo.nl: een LOB scan, online leergang, professionaliseringsaanbod en resultaten van het LOB-project van de VO-raad.
• http://www.lob4mbo.nl/nieuws-en-events/versterking-
van-lob-in-de-doorlopende-leerlijn-vmbo-mbo: Site van het MBO-project LOB met aandacht voor LOB in de overgang van vmbo naar MBO.
• www.leerloopbanen.nl: bevat producten en publicaties over loopbaanleren.
• www.slo.nl/lob: publicaties van SLO over LOB.
• https://nvs-nvl.nl: Site van de Nederlandse Vereniging van Schooldecanen en Leerlingbegeleiders.

Professionalisering
Vanaf januari 2016 gaat er een groot professionaliseringaanbod van start waarbij ook LOB uitgebreid aandacht krijgt. Professionalisering LOB richt zich op de organisatie van LOB in de school en de klas en op het vastleggen van LOB in een loopbaandossier. Voor meer informatie zie: www.bijscholingvmbo.nl

Tekst Jaan van Aken
Beeld: Shutterstock

Dit artikel is onderdeel van de Didactief-special Hallo nieuw vmbo (januari-februari 2016). Deze special is gemaakt in opdracht en met financiële bijdrage van Stichting Platforms VMBO.

16 februari 2016

Verder lezen

1 Hallo nieuw vmbo!