Onderzoek

De gelukkige leraar

De ‘gelukkige leraar’ is een belangrijk thema op de ORD 2021. Geen wonder, gezien het lerarentekort dat Nederland al tijden teistert. De Open Universiteit presenteert onderzoek naar ‘vertrekintenties’, een moeilijk woord voor iets heel simpels: wat maakt dat leraren (in dit geval in het vo) uit het onderwijs weg willen? Met andere woorden en veel belangrijker: waar kun je op letten als school om ze te behouden? Onderzoekers Neline de Jong-Kroon, Marjan Vermeulen en Emmy Vrieling-Teunter analyseerden 78 literatuurstudies naar schoolfactoren die een rol spelen, individuele kenmerken van leraren (zoals leeftijd en aantal jaren ervaring) en hun opvattingen over hun werk (zoals werkdruk en autonomie).

Steun van leidinggevende houdt
leraar aan boord

Cruciaal om leraren binnenboord te houden blijkt de steun van de leidinggevende op schoolniveau. Leraren die zich gesteund weten door hun leidinggevende in de uitvoering van hun werk, die worden behandeld als professionals, en die zich gewaardeerd en aangemoedigd voelen, zijn minder geneigd om hun baan in het onderwijs op te zeggen dan leraren die dit niet zo ervaren. Ook leraren die samenwerken met hun collega’s (zie ook kader op pagina 45), weinig ordeproblemen of negatief leerlinggedrag ervaren, het gevoel hebben dat zij goed zijn in hun werk en voldoende invloed hebben in én buiten hun klaslokaal, hebben minder de behoefte om op zoek te gaan naar een andere werkomgeving.

Deze zaken verdienen het dus om door schooldirecties te worden gemonitord en regelmatig onderwerp van gesprek te zijn tussen leraren en leidinggevenden. Juist door thema’s bespreekbaar te maken is het mogelijk om ontevredenheid vroegtijdig te onderkennen en een vertrekintentie te verijdelen, aldus de onderzoekers.

Dilemma’s
Natuurlijk heb je niet alles in de hand. Als zo’n ondersteunende schoolleider zelf vertrekt, kan dat zomaar roet in het eten gooien, zo blijkt uit een casestudie van het Expeditieteam Lerarenagenda. Thema van onderzoek is adaptief vermogen (het vermogen je te verhouden tot veranderingen om daarin op enig moment beredeneerde keuzes te maken) in het Nederlandse onderwijs.

Een van de cases die op de ORD worden gepresenteerd laat zien dat heel normale veranderingen in een schoolomgeving een flinke impact kunnen hebben op werknemers. Zo begon leraar Anke (fictieve naam) ruim twee jaar geleden in overleg met haar schoolleider een masteropleiding; doel was nieuwe kennis in huis te halen om in te spelen op veranderingen die op de school afkomen. Anke rondde de master succesvol af en wil haar expertise graag inzetten. Maar ondertussen heeft er een wisseling van schoolleider plaatsgevonden, en de nieuwe leidinggevende ziet geen mogelijkheden om Ankes expertise in te zetten. Haar toekomst ziet er opeens anders uit. Ze staat voor een dilemma: ‘terug’ naar haar oude taken of zoeken naar manieren om haar expertise toch in te zetten?

Uit onderzoek met behulp van Teacher Tapp Nederland blijkt dat de bevindingen uit deze casestudie breder gelden. 60% van de deelnemers heeft een soortgelijke ervaring als Anke en ervaart frustratie, demotivatie en verdriet. Deze en bijkomende emoties kunnen doorwerken in hun (toekomstig) handelen; de helft van de deelnemers wil zorgen dat de gemaakte afspraken toch worden nageleefd, de andere helft besluit zich erbij neer te leggen.

Beeld van het beroep
Het Expeditieteam Lerarenagenda combineert kennis uit de organisatiekunde, waar adaptief vermogen gaat over ‘vernieuwen terwijl de winkel openblijft’, met praktijkonderzoek uit voornoemde Teacher Tapp Nederland en casestudies om oplossingen te vinden.

Hoe leraren als Anke de situatie in school beleven, lijkt sterk beïnvloed door het beroepsbeeld dat zij hebben. Dat beroepsbeeld wordt steeds breder, met meer taken en verantwoordelijkheden. Deze veranderingen leiden tot verwachtingen bij schoolleiders, collega’s en ouders, maar hoeven niet altijd te stroken met het beroepsbeeld dat een leraar zelf heeft van zijn werk. In het geval van Anke gaat het schuren op het moment dat haar schoolleider vertrekt. Er ontstaat meer werkdruk en frustratie bij de verschillende partijen. En dan vergt het adaptief vermogen van allen om keuzes te maken waar zij achterstaan en zich goed bij voelen.


Meer weten? Kom naar de ORD-sessie van het Expeditieteam, van Teacher Tapp Nederland of van De Jong-Kroon en collega’s.

Dit artikel verscheen in Didactief, juni 2021.

Verder lezen

1 En meer op de ORD 2021
2 ORD 2020/2021
3 Eerste resultaten Expeditieteam Lerarenagenda