In 2012 is het 250 jaar geleden dat het boek werd gepubliceerd. In het tolerante Amsterdam, want dit boek was godslasterlijk en ook staatsvijandig, vond men destijds. Rousseaus stelling was namelijk dat een kind in de samenleving misvormd in plaats van gevormd wordt. Daarom laat hij zijn Emile afgezonderd van de beschaving opgroeien, met slechts een gouverneur aan zijn zij. Daar is de jongen vrij zijn eigen nieuwsgierigheid achterna te gaan en zijn ‘natuurlijke goedheid’ te ontplooien. In de huidige pleidooien voor natuurlijk of ervaringsgericht leren zijn echo’s van Rousseau te horen.
Rousseau is postuum vaak voor de voeten geworpen dat hij zijn bloedeigen kinderen heeft verwaarloosd en ondertussen in zijn boeken mooi weer speelt. Maar feitelijk doet dat er niet toe voor het al dan niet waarderen van zijn ideeën. Ook in onze tijd valt er nog inspiratie te vinden in dit boek. Deze tekst mag geschreven zijn in 1762 en de samenleving mag er sedertdien anders voorstaan, op diverse plekken zijn uitspraken te vinden die nog steeds treffen. Zoals deze: ‘Begin dus allereerst uw leerlingen beter te bestuderen; want stellig weet u niets van ze.’ Of deze voor de hele Emile programmatische uitspraak: ‘Of mijn leerling voor het zwaard, de kerk of de balie wordt bestemd is me om het even (…) Leven, dat is het vak dat ik hem wil leren.’
Natuurlijk valt er daar in de natuur ook aan opvoeding niet te ontkomen. De gouverneur laat Emile de dingen weliswaar zelf ontdekken, maar benut ook zijn volwassen ervaring en kennis om de jongen te leiden. De edele wilde wordt dus wel degelijk opgevoed. Doch niet de idee om kinderen ver van de samenleving te vormen of hen boeken te onthouden (die hem immers met die samenleving ‘besmetten’) is wat overeind blijft. Wel de idee dat onderwijs en opvoeding er niet primair zijn voor de samenleving, maar voor het kind.
Rousseau schreef zijn pedagogisch-filosofische verhandeling in de vorm van een roman. Mede daardoor is deze tekst, zeker in de vloeiende vertaling van Anneke Brassinga, nog steeds lezenswaardig./ BR
Jean-Jacques Rousseau, Emile, Boom, 2012, € 27,50, ISBN 94 6105 0571. Ingeleid en geselecteerd door Jeanne-Marie Noël. Vertaald door Anneke Brassinga.
Dit artikel verscheen in de rubriek 'Boeken' in Didactief, december 2012.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
