Richting‘Sommige scholen die bij ons aankloppen hebben een herstelopdracht gekregen van de inspectie en weten niet zo goed waar ze moeten beginnen. Wij inventariseren in een gesprek: wat doen jullie al aan burgerschapsonderwijs en welke stappen kunnen jullie nog maken? In het vo gaat het vaak om leraren geschiedenis en maatschappijleer die al best veel doen aan vakinhoud rond rechtsstaat en democratie, maar die burgerschap breder moeten vormgeven. In het basisonderwijs kloppen vaak kwaliteitszorgmedewerkers aan die in kaart willen brengen wat er überhaupt op school gebeurt: waar staan we en waar moeten we heen?’
Acht basiswaarden‘Voor de invulling van burgerschap verwijzen wij naar de acht basiswaarden uit de memorie van toelichting bij de wet: vrijheid van meningsuiting, gelijkheid, begrip, verdraagzaamheid, afwijzen van onverdraagzaamheid en van discriminatie, autonomie en verantwoordelijkheidsbesef. Ze staan niet met zoveel woorden in de wet, inderdaad (lees het artikel van Van der Ploeg, mei 2023, red.), maar zijn wel geoperationaliseerd in het toezicht van de inspectie. Soms gaan scholen in verweer tegen zo’n herstelopdracht, maar ons advies is die waarden vindbaar en zichtbaar te maken. Neem bijvoorbeeld het onderwerp discriminatie: prima als leerlingen in de les leren dat je niet mag discrimineren, maar treed je er ook tegen op in de gang als het wel gebeurt?’
Identiteit‘We stimuleren scholen te bouwen aan burgerschap op een manier die past bij wie ze zijn. Neem verantwoordelijkheidsbesef. Op een christelijke school gaat het dan over naastenliefde, op een islamitische school over zakat (armenhulp). Kortom, je kunt dezelfde begrippen in een andere taal kleden. Of neem gelijkheid en verdraagzaamheid. In de christelijke school kun je benadrukken: God oordeelt, maar wij niet, dus je neemt elkaar de maat niet en iedereen mag vinden wat hij vindt. Waar dat schuurt, adviseren wij scholen. Je mag best zeggen: “Zo spreekt de Heer” of “Dit lezen wij in de Koran”, maar je moet ook vertellen: dit zegt de wet in Nederland, en die moeten we accepteren.’
Artikel 23
‘Volgens sommigen schuurt de aangescherpte burgerschapsopdracht met de vrijheid van onderwijs en riekt het naar staatspedagogiek. Maar wij benadrukken juist: gebruik de vrijheid van onderwijs voluit bínnen de vangrails van de wet. Je wordt niet democratisch geboren, dat vraagt om werk. Met deze wet probeert de overheid de ondergrens van de democratische rechtsstaat neer te zetten en die biedt veel ruimte dat ook past binnen een democratie. Praat daarover met elkaar. Het is echt niet zo dat de inspectie je negatief beoordeelt als je één leerling hebt die keihard de holocaust ontkent.’
Toetsing
‘De kenniscomponent van burgerschapsonderwijs is prima te toetsen, maar voor burgerschapsvaardigheden en -attitude ontbreken nog voldoende meetinstrumenten. De vraag is natuurlijk sowieso: is alles meetbaar? En is meten altijd de beste weg? De huidige dominante toetscultuur past niet bij de burgerschapsopdracht. Gelukkig lopen er enkele initiatieven om betere instrumenten te ontwikkelen, bijvoorbeeld bij het auctoraat ‘Brede vorming’ van scheikundeleraar Hans Vogelzang (Greijdanus in Zwolle).’
Hier vind je meer info over het Expertisepunt Burgerschap en allerlei tools en handvatten.
Dragqueens en lentekriebels
Adviseert het Expertisepunt ook gastlessen zoals door een dragqueen of een ingenieur of veel naar buiten te gaan met leerlingen? Nollet: ‘Contact met de buitenwereld brengt andere perspectieven de school binnen en kan zo blinde vlekken naar boven halen. Een bezoek aan de Tweede Kamer is super leerzaam. Ook een uitwisseling met leerlingen van een school met een heel andere populatie, kan veel brengen. Maar inkoop van gastlessen is niet per se een goed idee. Het is natuurlijk makkelijk: het ontlast leraren die bij wijze van spreken ondertussen hun nakijkwerk kunnen doen. Maar zo blijf je afhankelijk van externen en ontwikkel je als schoolteam je burgerschapsvisie nauwelijks. Investeer liever in het gesprek met elkaar.’ |
Dit artikel verscheen in de OCW-special burgerschapsonderwijs van Didactief, mei 2023.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
