Opleiden tot mens

De kwaliteit van het onderwijs maakt of breekt een persoon. Tuurlijk, als maatschappij kijken we vooral naar de kwalificerende functie van school: het voorbereiden op een toekomstig beroep. Geen gek idee, het is van belang dat er genoeg arbeidsaanbod is voor de verschillende sectoren, zodat de maatschappij blijft draaien. Toch slaan we hier wat filosofische stappen over. Zorgt onderwijs er voor dat mensen ook op de juiste plek terecht komen? En de belangrijkste vraag - of iemand gelukkig wordt van het onderwijs - wordt vrijwel nooit gesteld. En dat is problematisch, want juist dát zou de kernwaarde moeten zijn van onderwijs.

Onderwijs is vanzelfsprekend. Met leerplicht en onderwijsrecht is het een nationaal goed en een zekerheid voor iedereen die in Nederland geboren wordt.

Dat is wel eens anders geweest. School komt van het Griekse woord  σχολή, dat ‘vrije tijd’ betekent. Een van de eerste scholen is de beroemde Akademeia, opgericht door Plato in Griekenland in 387 v.Chr. Het was een plek voor de hogere klasse en welgestelde denkers om filosofische vraagstukken te bespreken. Kennis werd vergaard middels dialoog, met Plato’s ideeën als uitgangspunt. Het bleek een zeer productief uitgangspunt en Atheense invloeden zijn vandaag de dag nog uiterst zichtbaar: Athene stond aan het begin van de democratie en van de academische wetenschap. In deze stadsstaat heerste een cultuur van nieuwsgierigheid en verlangen naar oprechte kennis. Bovendien was er een passie voor het naleven van de drie grote disciplines: lichamelijke ontwikkeling, muziek en literatuur.

Het oude Athene biedt ons de sleutel voor vooruitgang, namelijk het ontwikkelen van meer passie. Wie zijn passie vindt en de ruimte krijgt om die tot uitvoering te brengen, zal het beste uit zichzelf halen en de meeste waarde kunnen bijdragen aan de maatschappij. Persoon en maatschappij profiteren.

Het lijkt contra-intuïtief maar de beste resultaten in het Atheense onderwijs werden behaald zonder enige verplichting. Dat het onderwijs anno 2023 door de staat verplicht wordt, werkt mijns inziens dus averechts. Het opleggen en verplichten van kennis beschadigt de nieuwsgierigheid. Het is belangrijk dat moderne scholen de nadruk gaan leggen op vrijheid, inspiratie en het faciliteren van leerlingen om zichzelf te ontwikkelen tot mensen die met plezier functioneren in de maatschappij. Dit betekent niet dat de leerplicht moet verdwijnen; maar het onderwijs moet vrij aanvoelen zodat nieuwsgierigheid ontstaat. Een onderwijsvorm die deze filosofie ter harte neemt en in praktijk brengt, is het Agora-onderwijs. Op de site van Agora staat:

’Nieuwsgierigheid is de basis van alle leren. Agora is dé omgeving waar de ontwikkeling van kinderen tussen 12 en 18 jaar volop kansen en ruimte krijgt. Op een natuurlijke manier stimuleert Agora de ontmoeting en verbinding met de schoonheid en de rijkdom van de wereld, maar ook het ontbreken daarvan. Agora is de plek waar kinderen vorm, inhoud en betekenis geven aan hun ontwikkel- en leerproces. Met elkaar, met hun omgeving en met hun coaches, die de ontwikkeling van kinderen als hun grootste passie zien. Alles wat zich in het dagelijks leven aandient is onderwerp van studie. Kinderen worden in situaties gebracht waarin ze aanspraak kunnen doen op hun onnoembare rijkdom aan (soms nog latente) talenten en vaardigheden. Niet de vakken of het onderwijssysteem zijn leidend, maar de nieuwsgierigheid van elk kind.’

Agora bereidt een kind niet voor op een carrière, en ook niet per se op het verplichte eindexamen, maar op het leven. Diploma’s lijken een essentiële stap in het leven, maar dat is onzin. Een volwaardig mens heeft altijd arbeidsmogelijkheden, met of zonder diploma. De echte essentiële stap in het leven biedt Agora wel: het vinden van geluk. Hopelijk gaan meer onderwijsinstellingen denken vanuit dat geluksperspectief en niet alleen vanuit het arbeidsmogelijkhedenperspectief.

Youp van Dijk is studentassessor aan de Faculteit der Letteren van de Radboud Universiteit.

Bronnen:

Kalligas P. (2020). Plato's academy: its workings and its history. Cambridge University Press. Retrieved February 8 2023 from https://doi.org/10.1017/9781108554664.

Visie Agora. (2021, 22 november). De Vereniging Agora Onderwijs. https://www.verenigingagoraonderwijs.nl/visie/