Leiderschap

Dit is mijn dertigste en laatste column voor Didactief. Het ging op deze plaats vaak over het tekort aan leraren, gelijke kansen en passend onderwijs. Terugkijkend realiseer ik me dat een van mijn andere favoriete thema’s nog nauwelijks aan bod is gekomen: leiderschap.

Met Nederlandse schoolleiders is iets bijzonders aan de hand. Onze vrijheid van onderwijs zorgt er al honderd jaar voor dat scholen nergens op de wereld zo veel ruimte hebben om zelf beslissingen te nemen als hier. Dat varieert van beslissingen over het curriculum tot personeelsbeleid en de inzet van middelen.
Met die grote vrijheden komen even zo grote verantwoordelijkheden. Juist voor schoolleiders. Het is mede aan hen om een strategische koers te bepalen en tot een gedragen visie voor de school of afdeling te komen. Het is aan hen om de schoolorganisatie slim in te richten en ervoor te zorgen dat leraren hun werk goed kunnen doen. En niet te vergeten, het is ook aan schoolleiders om leiding te geven aan leraren.

In veel andere landen is het volkomen vanzelfsprekend dat schoolleiders aan specifieke eisen moeten voldoen om hun vak uit te oefenen. Dat ze zich moeten blijven ontwikkelen om hun werk te blijven doen. Maar uitgerekend in Nederland, waar de verantwoordelijkheden groter zijn, hoeft dat allemaal niet. Jazeker, er zijn inmiddels beroepsprofielen voor schoolleiders. En ja, er zijn ook registers. En er wordt werk van gemaakt om het aanbod in opleidingen en trainingen een beetje te ordenen. Maar als het erop aankomt, is het allemaal vrijblijvend en versnipperd.

In vergelijking met schoolleiders in andere landen besteden Nederlandse schoolleiders opvallend veel tijd aan zaken als financiën, roosters en verantwoording. Dat is belangrijk en deels een gevolg van hoe we de zaken hebben georganiseerd. Maar het zijn ook vooral randvoorwaardelijke zaken. Nederlandse schoolleiders besteden juist relatief weinig tijd aan activiteiten als curriculumontwikkeling, lesbezoek en het mentoren van leraren. Van die aspecten van onderwijskundig leiderschap weten we dat ze de meest directe invloed hebben op (de ontwikkeling van) leraren en leerlingen.

Leraren hebben recht op goede schoolleiders, en schoolleiders hebben recht op goede bestuurders. Het is al heel lang de hoogste tijd om het leiderschap in onderwijsorganisaties te versterken. Mijn wens: hogere en verplichte eisen aan onderwijsleiders en één centrum waarin opleidingen, professionele ontwikkeling en onderzoek de krachten bundelen.

Sietske Waslander is hoogleraar Sociologie. Dit is haar laatste bijdrage in deze rubriek. Lees hier al haar columns.

Dit artikel verscheen in Didactief, december 2019.

Verder lezen

1 Kijken we ver genoeg vooruit?
2 Special: Schoolleiders maken het verschil