Na een inleiding door Marli Huijer, bijzonder hoogleraar publieks-filosofie aan de Erasmus Universiteit, kwam de praktijk in ieder geval meteen aan bod in het Rotterdamse WTC. Jelmer Evers, docent geschiedenis aan UniC in Utrecht, vertelde een inspirerend verhaal over hoe hij leerlingen voorbereidt op de toekomst. Méér leerlingen bovendien, want, bekende hij, ‘op UniC ben ik een betere docent geworden’ en daar profiteren meer leerlingen van. ‘Voorheen was ik een echte vakdocent. En tuurlijk, mijn vak heeft intrinsieke waarde maar onderwijs op UniC is zoveel meer pedagogisch gericht, dat we kinderen binnenboord kunnen houden die op mijn vorige school zeker zouden uitvallen.´
De toon was gezet, de beroepsgroep in beeld.
Dat bleef zo tijdens het interview dat Maarten Huygen hield met Henriette Maassen van den Brink, de voorzitter van de Onderwijsraad (het belangrijkste adviesorgaan van de regering aangaande onderwijs). Zeer kritisch was zij over het passeren van de beroepsgroep in de huidige curriculumvernieuwingsoperatie, Onderwijs 2032. ‘Een voorstel van de Onderwijsraad was destijds om leraren zelf regelmatig naar het curriculum te laten kijken en dat te vernieuwen. Dat is niet gebeurd. In plaats daarvan is deze commissie geïnstalleerd. Maar bij innovatie is het altijd zo dat als je niet degenen meeneemt in het proces die het moeten doen, het mis gaat. En dat is hier gebeurd. Er is niets aan scholen gevraagd. Je moet zo’n vernieuwing overlaten aan de professionals die er verstand van hebben en die er mee moeten werken. Dat is een weeffout geweest.’
Maassen van den Brink ging ook wat dieper in op het advies van de commissie-Schnabel en was weinig positief. Met de haar kenmerkende ironische ondertoon stelde ze dat de commissie bijna oproept tot staatspedagogiek: ‘De commissie heeft het over onderwijs dat leidt tot “aardige, vaardige en waardige burgers”. Dat aardige komt dicht in de buurt van persoonlijkheidsvorming en daardoor bij staatsopvoeding. Dat moeten we niet willen.’
Onderwijs moet breed zijn, daar niet van. Maassen van den Brink greep terug op een eerder advies van de raad, getiteld Brede kwaliteit van onderwijs. ‘Onderwijs gaat niet alleen over kennis, het is veel breder. Het gaat ook over socialisatie, kwalificatie en persoonsvorming, onlosmakelijk met elkaar verbonden. Maar in de huidige discussie draait bijna alles om persoonsvorming. Ik vind dat we daarin doorschieten.’
‘Tot nu toe legden we in het po en vo het accent op rekenen en taal omdat het daarmee niet goed ging. En nu zijn we bijna waar we zijn willen en slaan we door naar de andere kant door in het hbo bijvoorbeeld te praten over curricula met 80% persoonsvorming.’ Waaraan ze overigens mompelend maar snoeihard toevoegde: ‘Overigens, ik vind het persoonlijk bijna misdadig als je kinderen kennis onthoudt.’
Kern van de discussie over Onderwijs2032 is natuurlijk: wat moet er onderwezen worden? In rekenland woedt er al jaren een felle discussie over deze vraag tussen aanhangers van het Freudenthal Instituut (realistisch rekenen) en de adepten van meer traditionele rekenmethoden (zoals hoogleraar Jan van de Craats). Maassen van den Brink leek op NRClive vrede te willen stichten tussen beide partijen. ‘Eigenlijk is er heel weinig bewijs voor dat het een of het ander het beste werkt. Ik vind dat docenten zelf maar een standpunt moeten innemen. Ze zijn nu nog vaak slaaf van de methode en dat moet echt minder worden. Maar ook de schoolleider moet actiever worden. Als ik Jelmer Evers en zijn Flip the System beluister, dan is de leraar in the lead maar waar is de schoolleider, of de bestuurder? Als de sturing aan de ene kant verschuift, heeft dat effect aan de andere kant. We moeten blijven nadenken over de balans.’
Het risico op een nieuwe loopgravenoorlog naar aanleiding van de curriculumvernieuwing is niet denkbeeldig. Want welke vakken gaan winnen in het rooster? Maassen van den Brink was nuchter en kritisch op de opdracht die de commissie Schnabel heeft gekregen van de staatsecretaris en op de voorzet die ze heeft gegeven: ‘De vraag is of je een nationaal curriculum moet bouwen. Laat scholen liever zelf hun missie en visie formuleren en regel het niet van bovenaf. De commissie pleit bijvoorbeeld voor meer Engels en al vanaf het basisonderwijs, maar de doorlopende leerlijn ontbreekt. En als je ziet wat er internationaal op ons afkomt, zijn Frans of Duits minstens zo belangrijk. Ik vind het advies nogal obligaat. Ook legt het geen relatie tussen een attitude van een leven lang leren en hoe je dat doet. En er wordt al zo vaak gesproken van “levenslang leren”. Alsof het een straf is.’
En die 21e eeuwse vaardigheden dan, die iedereen voor in de mond bestorven lijken? In een zaal met veel technologie-adepten bleef Maassen van den Brink dicht bij zichzelf, de nuchtere blonde Hollandse. Ze zucht: ‘Waar hebben we het dan over, vraag ik me altijd in gemoede af.’
Het antwoord op die vraag zat eigenlijk in een aantal zogenoemde pitches die jonge ondernemers verspreid over de dag mogen gaven. We zaten hier wel op een congres dat was georganiseerd door een krant die ook wijn verkoopt, beddengoed en andere merchandise.
Jelte de Jong trapte de pitches af. Hij heeft een soort dashboard ontworpen waarop een leerkracht alle data die zijn leerlingen genereren, kan bedienen om te analyseren waar ze staan. Learning analytics om van leerlinggegevens geen zinloos meetwerk maar zinvol maatwerk te maken. Met een belangrijke rol voor de leraar, want de data worden niet automatisch gegenereerd (embedded) maar de leraar moet ze zelf extraheren en analyseren ([email protected]).
Cherry on the cake tijdens NRClive was Jordan Shapiro, columnist bij het toonaangevende Amerikaanse tijdschrift Forbes. Hij ontwierp een curriculum digitale geletterdheid voor een Amerikaanse universiteit en geldt internationaal als expert op het gebied van gaming.
Wie op basis van het bovenstaande verwachtte dat Shapiro een gloedvol betoog zou houden voor gaming in het onderwijs kwam bedrogen uit. Niets van dat alles. Al die startups die de markt opkomen met systemen voor gepersonaliseerd leren beloven eigenlijk maar één ding, aldus de Amerikaan: wij kunnen heel snel uitvinden wat jou interesseert en je de bijbehorende content leveren. ‘Maar dát is niet waar onderwijs over gaat. Onderwijs heeft twee doelen: Van data informatie en vervolgens kennis maken, die als basis voor een gesprek kan dienen. En kinderen leren die kennis te gebruiken om betekenisvol te zijn in de wereld. Slechte leraren dragen alleen inhoud over, goede leraren zijn rolmodellen die kinderen leren hoe ze zich tot de wereld kunnen verhouden.’
Technologie is daarbij eigenlijk niet meer dan een taal, een soort gebruikskapitaal. Net als natuurkunde, wiskunde, taal an sich. ‘We hebben het allemaal zelf verzonnen. De wereld geeft niet om een “driehoek”, maar wij noemen iets een “driehoek” zodat wij er over kunnen praten en er iets mee kunnen doen.’
Nieuwe technologie is volgens Shapiro een geweldig middel om met al deze talen meer mensen te bereiken. ‘Technologie geeft leraren preciezere informatie waar zij hun leerlingen beter mee kunnen bedienen. Maar onderwijs is en blijft altijd een kwestie van een op een, mens tot mens. De reden dat we scholen hebben is dat mensen moeten leren samenwerken. Onderwijs gaat over ways of being, Bildung zo je wilt, pedagogiek. En technologie helpt je met die pedagogiek meer mensen te bereiken.’
In de zaal waren veel leraren aanwezig die enthousiast reageerden op Shapiro’s bijdrage. Veel minder inhoudelijke weerklank kreeg de Belgische ingenieur Jef Staes (hoewel hij de zaal goed los kreeg, letterlijk met de armen in de lucht). In de traditie van goeroes als Ken Robinson (die eerder geprogrammeerd was, maar afzegde) was de boodschap van Staes vooral: alles moet anders. Het is tijd voor een hergeboorte van de mensheid. Kennis is overal dus we moeten stoppen met diploma’s, functieomschrijvingen, en in plaats daarvan onderwijs à la carte bieden. Besteed aandacht aan talenten, passie. Dat is de toekomst.
Als op afroep pleitte Thom de Graaf, voorzitter van de vereniging van hogescholen, na Staes voor omvorming van het (deeltijd)hbo: minder diplomagericht en met meer aandacht voor een leven lang leren. Hij muntte ter plekke een nieuwe afkorting voor het hbo: Al Het Onderwijs Om Je Weg Te Vinden, AHOOJWTV, desgewenst modulair, minder locatiegebonden en liever niet meerjarig. Hoe levensvatbaar de afkorting is, zal moeten blijken, maar dat het hbo - naast de initiele opleidingen die het verzorgt - meer kan bijdragen aan een levenslang leren dan het nu doet met de deeltijdopleidingen leek niemand in de zaal te betwisten.
De Graaf: ‘Hogescholen kunnen veel meer doen wanneer niet alleen het diploma het uitgangspunt is. Doe iets met alumni, laat ze terugkomen om bijgeschoold worden. Nu staan er wettelijke regels en procedures in de weg. Als het hbo bijscholing wil aanbieden, moet het dat doen als private partij, met aparte spelregels waardoor het al snel te ingewikkeld wordt voor een instelling.’ Vraag is of de kwaliteit van het hbo misschien ook profiteert van minder nadruk op diploma’s.
Uitsmijter van de dag was rector Van der Zwaan van de Universiteit Utrecht met een doortimmerd verhaal over de toekomst van de universiteit. Haalt ze 2040 of niet in een wereld waar kennis alomtegenwoordig is, universitair onderwijs financieel vastloopt en globalisering en digitalisering enorme inpact hebben?
Iedereen zat weer rechtop in zijn stoel bij de toekomstvoorspelling die Van der Zwaan deed. Essentieel voor de toekomst van het onderwijs wat hem betreft: ‘De War on talent is on, alle toppers vertrekken naar Azië, wat gaan we daar aan doen? Urbanisatie wordt bepalend, in Aziatische megasteden ontstaan kennishubs. Het wordt tijd dat we daar in de Vlaams-Nederlandse Randstad iets tegenover stellen, onszelf profileren. Er moet ook meer aandacht komen voor customized leren, maatwerk in het onderwijs, en vooral voor de maatschappelijke impact van kennis.’ Als het aan Van der Zwaan ligt wordt de Kennisagenda anders gevuld in de toekomst. In plaats van alleen naar publicaties of patenten te kijken, is het noodzakelijk meer te kijken naar invloed, vindt hij. Wijsheid genereren om problemen op te lossen op het gebied van klimaat, voedsel, migranten, dat is wat de universiteit in de toekomst levensvatbaar zal houden.
Met zijn pleidooi paste Van der Zwaan naadloos in de discussie over 21st century skills die in de kringen van Onderwijs2032 gevoerd wordt. Kennis is overal beschikbaar, maar beslissend is de creativiteit waarmee die kennis wordt gebruikt. De didactiek moet verschuiven van overdracht van kennis naar gebruik van kennis: vragen stellen, creativiteit stimuleren. Dat vergt iets van het onderwijs, ook digitaal. Het model dat Van der Zwaan voorstelde was dat van de leermeester/gezel , niet dat van de massive open online course.
En hoewel de wereld van universiteit en po- en vo-onderwijs elkaar in het dagelijks leven niet onmiddellijk raken, scoorde Van der Zwaan behoorlijk wat punten bij het publiek toen hij zei ‘een waanzinnig gebrek aan zelfdiscipline onder studenten’ te signaleren. Hoewel OCW vandaag publiceerde dat afgelopen zomer 3300 leerlingen hun examen cum laude afsloten, zullen veel leraren deze klacht van de rector van de UU herkennen. Dat onderwijsvernieuwing alleen al om die reden misschien geen slecht idee is, gaf nog wat energie aan de eindspurt van de conferentie: ronde tafels waaraan alle bezoekers deelnamen over de praktijk van onderwijsvernieuwing.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
