Progressief achteruit

De laatste vijf jaar verschijnen steeds nieuwe rapporten over het (niet) functioneren van het Nederlandse onderwijs waarin steevast verwezen wordt naar dalende onderwijsprestaties, toenemende ongelijkheid tussen leerlingen en een tekort aan goed gekwalificeerde leraren. Wij hadden daar schoon genoeg van en hebben besloten de huidige situatie, de knelpunten in het systeem en suggesties voor oplossingen te documenteren in een Zwartboek. In deze blog proberen wij de kern van het Zwartboek weer te geven.

Voor onze analyse zijn wij van een systemische benadering uitgegaan, Ieder ingreep in het onderwijssysteem heeft immers altijd en soms vergaande gevolgen voor de rest van het systeem. In onze benadering staan onderwijzen en leren (microniveau) centraal, waarvoor de school (mesoniveau) en het centrale onderwijsbeleid (macroniveau) randvoorwaarden moeten scheppen en maatregelen moeten stimuleren voor effectief lesgeven. Wij hebben gekeken naar de/het (1) lesgeven, (2) curriculum, (3) lerarenkwalificaties, (4) schoolorganisatie en schoolleiderschap, (5) onderwijsmonitoring en inspectie, (6) examinering, (7) sturing door de overheid, en (8) ’governance’ in bredere zin. Wij constateren dat er in Nederland sprake is van een ‘innovatieve achteruitgang’ van het onderwijs. Een term die is geïnspireerd door het boek van Robert Peal (2014) Progressively worse: The burden of bad ideas in British schools  (zie hier een blog daarover).

Deze achteruitgang is vooral te wijten aan:

De orthodoxie van het kindgerichte onderwijs: Het vastklampen aan onderwijsconcepten gebaseerd op constructivistisch, gepersonaliseerd, ontdekkend leren overgoten met een romantische filosofische pedagogische saus.

De aversie tegen dan wel het negeren van het belang van kennis: Het implementeren van onderwijs gebaseerd op mythes over generieke- en 21^e-eeuwse vaardigheden en inhoudsloze soft skills.

De afkeer tegen het bijbrengen van discipline en normen en waarden: Het propageren van antiautoritair onderwijs waar leerlingen zelfgestuurd leren waarbij hun wensen leidend zijn voor de inhoud en inrichting van de leeromgeving.

De ‘zachte dweperij’ van lage verwachtingen: De tendens om kinderen uit achterstandsmilieus lager adviezen te geven wat de lage verwachtingen t.a.v. kinderen uit deze groep weerspiegelt.

Het Zwartboek vergelijkt Finland, Nieuw-Zeeland, Schotland, Engeland en Nederland gebaseerd op de PISA, PIRLS en TIMSS-resultaten sinds 2002. De vergelijking laat zien dat in vier van de vijf landen de prestaties over een periode van 20 jaar afnemen. Engeland geldt hier de laatste jaargangen als uitzondering en laat een duidelijke verbetering zien. Interessant is dat Nederland de laatste 10 jaar terugvalt in ‘progressieve orthodoxie’, terwijl Engeland in deze periode juist weer ‘traditioneler’ beleid voert wat terug is te zien in de prestaties.

Frappant is dat In Nederland, na een korte periode van ‘naleving’ van de aanbevelingen van de Cie Dijsselbloem, een geleidelijke terugkeer van ‘het nieuwe leren’ en een toename in de invoering van onbewezen onderwijsaanpakken . Daarentegen zien wij dat Engeland  is overgegaan naar een gespecificeerd op vak-inhouden gericht nationaal curriculum, een kerncurriculum voor lerarenopleidingen, een sterke drang naar evidence-based praktijken, een gestabiliseerd stelsel van gestandaardiseerde examens en een op effectieve instructie ingestelde inspectiebenadering.

Naar onze mening ligt de kern van de geconstateerde problemen en de verkeerde keuzes die genomen zijn in het onderwijsbeleid in:

Onvoldoende focus op verbetering van de prestatieniveaus en het bestrijden van ongelijkheid: Er ontbreekt beleid en visie om sterk in te zetten op bewezen effectieve/efficiënte maatregelen gericht op verbetering van het primaire proces.

Ineffectieve aanpak van het kwantitatieve en kwalitatieve lerarentekort: Ondanks tal van adviezen en maatregelen stijgt het aantal leerkrachten met burn-out, is er een zorgwekkend laag niveau van pabo’s en pabo-afgestudeerden en schiet de vakkennis onderwezen op de tweedegraads lerarenopleidingen tekort.

Omarming van een falend onderwijsconcept (1): gepersonaliseerd leren: Het onderwijsconcept van het Studiehuis is teruggekeerd, weliswaar in een ander jasje.

Omarming van een falend onderwijsconcept (2): algemene vaardigheden ten koste van vakkennis: Algemene zgn. 21^e-eeuwse vaardigheden hebben het primaat gekregen boven kennisrijke curricula nodig om vaardigheden te verwerven en toe te passen in het (vervolg)onderwijs en beroep.

Een op hol geslagen discussie over het beroepsprofiel van leraren en de lerarenopleiding: Breed, breder, breedst is een korte samenvatting van visies op het beroepsprofiel van leraren.

Governance: van functionele decentralisatie naar besturenoligarchie: De overheid heeft zich, via o.a. lumpsumfinanciering, teruggetrokken en de regie over het onderwijs en de verdeling van het geld overgelaten aan lagere overheden en besturen met als resultaat veel bestuurlijke drukte, stijgende overheadkosten en soms doelbewuste bezuiniging op gekwalificeerde leraren.

Kijkend naar de meest actuele plannen en beleidsvoornemens is er sprake van:

* Maatwerk zonder maat - het maatwerkdiploma:  Doorgeschoten differentiatie en gepersonaliseerd leren ondergraaft o.a. uniforme standaarden. Dit werkt kansengelijkheid, de evalueerbaarheid van het onderwijs en het afleggen van rekenschap (accountability) tegen.

* Middenschool 2 - ‘Later selecteren, beter differentiëren’: Voortborduurt op ver doorgevoerde differentiatie en staat voor een onderwijsorganisatie die zo ingewikkeld is dat dit ten koste gaat van overzichtelijkheid en ordelijke kaders.

* Struikelend op weg naar curriculum herziening: Onderwijs2032 en curriculum.nu  staan in het teken van de pedagogisering van het onderwijs met eindtermen die curriculumontwikkeling bemoeilijken en die nauwelijks of niet te toetsen zijn.

* Differentiatie in standaarden bevordert ongelijkheid: Kansenongelijkheid, zoals behandeld door de wetenschappelijke curriculumcommissie ‘Curriculum.nu’ hamert op diversiteit en differentiatie, zonder oog voor het belang van uniforme standaarden of gestructureerde, effectieve instructie voor achterstandsleerlingen.

* Een ontspoorde lerarenopleiding: De lerarenopleiding behoeft geen verbreding en flexibilisering maar vraagt niet minder dan een Delta Plan beginnend met het wegdoen van de focus op de falende onderwijsconcepten. Daarnaast moeten er infrastructurele maatregelen genomen worden zoals het verhogen van de inhoudelijke toelatingseisen en het verhogen van de kwalificatie eisen voor alle schoolsoorten.

Het Zwartboek eindigt met voorstellen voor wat NIET en wel moet gebeuren. Als hefbomen voor verbetering noemen wij:

A. Nadrukkelijke focus van het overheidsbeleid op prestatieverbetering.

B. Verbetering van de lerarenopleidingen, waarbij vakgerichte kennis (zowel domeinspecifiek als didactisch) in ere wordt hersteld.

C. Aanvullende maatregelen tegen het lerarentekort zoals stimulering van de professionele identiteit van leerkrachten en verbetering van het arbeidsklimaat.

D. Rationalisering van de curriculumontwikkeling, onder meer op basis van technologie om curriculum alignment (doelen-aanpak-toetsing) te stimuleren.

E. Focus op ‘evidence-informed’ onderwijs, en gerichte disseminatie van bewezen praktijken.

F. Veranderingen in de bestuurlijke verhoudingen en governance, in de zin van meer overheid, minder bestuurlijke overhead, afschaffen lumpsum, meer marktregulering, beter centraal gereguleerde monitoring en minder bestuurlijke drukte.

Wij willen af van ‘progressief achteruit’. Nodig is een ‘reset’ in het denken over de toekomst van het onderwijs gevolgd door maatregelen gericht op verbetering.

Jaap Scheerens is emeritus hoogleraar Onderwijsorganisatie en -management aan de Universiteit Twente.

Paul Kirschner is emeritus hoogleraar Onderwijspsychologie aan de Open Universiteit en gasthoogleraar aan Thomas More Hogeschool (Antwerpen).