Kort maar krachtig

De opbrengst viel mij niet tegen. En al die waarheid ligt zomaar gratis op straat. De uitspraak: 'Als je denkt dat onderwijs duur is, moet je onwetendheid eens proberen', is minstens zo overtuigend om extra geld voor kennis vrij te maken, als de brij aan woorden die in het regeerakkoord hiervoor wordt gebruikt. De formulering schijnt afkomstig te zijn van een Amerikaanse onderwijzer. Er zijn veel krachtige uitspraken van Amerikanen over onderwijs opgetekend. Opvallend is dat schoolbesturen er nogal eens in ongunstige zin in voorkomen. 'Eerst schiep God de dommen. Dat was om te oefenen. Daarna maakte hij de schoolbesturen', van Mark Twain is hier een voorbeeld van. Vooral de oude filosofen waren meesters in het kort en krachtig neerzetten van onderwijswaarheden. 'Veel-leren scherpt de geest niet', zei Heraclitus; meer is niet nodig om tekeer te gaan tegen overladen vakkenpakketten.

Ook bij grote geesten uit het nabije verleden zijn relativerende opmerkingen over onderwijs te vinden. Zo schreef Heine: 'Als de Romeinen Latijn hadden moeten leren, hadden ze nooit de tijd gevonden om de wereld te veroveren.' En Nietzsche voorspelde al min of meer dat Duitsland en de VS het slecht zouden doen in internationaal vergelijkend onderzoek: 'Het onderwijs in grote staten zal altijd matig zijn, om dezelfde reden waarom in grote keukens het eten meestal slecht is.' Dit wordt voor de VS niet bepaald weersproken door een grap van de komiek Whitney Brown, die opmerkte: 'Onze bommen zijn veel smarter dan onze gymnasiasten. Ze weten in ieder geval waar Koeweit ligt.'

Maar ook anonieme bronnen weren zich aardig. 'Als er niemand uit zou vallen in het derde jaar voortgezet onderwijs, wie zou dan al die afgestudeerden van de universiteiten werk moeten geven?', zegt zowel iets over schooluitval als over de universiteit. De universiteit is trouwens vaak het object van spot. Het cynische 'een dissertatie is meestal niet meer dan een verplaatsing van beenderen van het ene graf naar het andere' komt van een Amerikaanse schrijver. Darwins typering van de wiskundige als 'een blinde in een donkere kamer die een zwarte kat zoekt die er niet is' kan ik ook wel waarderen.

Soms kunnen al lang gevestigde zegswijzen zonder probleem worden ingezet in grote campagnes op actuele thema's. Dat kan aardig wat kosten aan reclamebureaus uitsparen. De regering trekt bijvoorbeeld in 2004 niet minder dan 71 miljoen uit voor de aanpak van het lerarentekort. Ik stel voor daarbij een variant van een oude, mediterrane volkswijsheid te gebruiken: 'Er zijn minstens twee overtuigende redenen om leraar te worden... juli en augustus.'