Drugscriminelen op het schoolplein

Onlangs zag ik op YouTube een verontrustend filmpje van de Amsterdamse politie over scholieren en snus: nicotine in poedervorm, verpakt in portiezakjes bestemd voor achter de bovenlip. Dit uit Zweden afkomstige product met een zeer hoog nicotinegehalte – extreem verslavend en in Nederland verboden – wordt nóg aantrekkelijker gemaakt door de toevoeging van verschillende soorten aroma’s zoals watermeloen of Red Bull.

Met het uitdelen van snus, verpakt in ronde doosjes met leuke kleurige plaatjes, ronselen criminelen op subtiele wijze kinderen in de omgeving van schoolpleinen. Waarom? Deze kinderen leveren cocaïne, xtc, speed en andere drugs af bij gebruikers. De beloning voor deze strafbare klusjes is snus, waaraan de scholieren zelf verslaafd zijn.

Het beeld van een elfjarige dealer op een coole bmx-fiets kende ik uit Breaking Bad, een televisieserie over een burgerlijke, moreel hoogstaande scheikundeleraar die langzaamaan verandert in een gewetenloze drugscrimineel. Door zijn studie chemie is hij in staat 99% zuivere crystal meth te produceren. Samen met een oud-leerling bouwt hij een drugsimperium op.

Crimineel ronselt
leerling met snus
in kleurig doosje

Breaking bad is spannende fictie, gebaseerd op wat er zich in de hedendaagse, keiharde drugswereld van de Verenigde Staten afspeelt. Piepjonge dealertjes, de goedkope knechtjes van drugsbaronnen, fietsen ook in Nederland rond. De drugswereld kent een internationaal businessmodel.

Door een tekort aan wijkagenten en jongerenwerkers hebben Nederlandse criminelen dikwijls vrij spel. Met voorlichting op social media probeert de politie kwetsbare jongeren – vaak met een licht verstandelijke beperking of afkomstig uit probleemgezinnen – uit de klauwen van onderwereldfiguren te houden. De vraag is of voorlichtingsfilmpjes op TikTok deze ingewikkelde doelgroep bereiken.

Drugsbestrijding kent vele kanten. Naast de gevaren van druggerelateerde criminaliteit wordt er op scholen ook  informatie gegeven over de fysieke en psychische risico’s van verdovende middelen. Nieuwsgierigheid, experimenteren en erbij willen horen zijn voor veel jongeren redenen om te slikken, te snuiven of te roken. Meestal gaat het vanzelf over, aldus een GGD-website over de gevaren van drugs. Maar soms gaat het ook faliekant mis en raken jongeren verslaafd.

Al in de vroege jaren zeventig kwam drugsvoorlichting van de grond. In heel Nederland verzorgden tal van organisaties als RELEASE, JAC (Jongeren Advies Centrum) en de MOB’s (Medisch Opvoedkundige Bureaus) voorlichting, hulpverlening en ‘sociale akties’ tegen drugs. De collectie van het Onderwijsmuseum bevat een verzameling publicaties, gemaakt door deze organisaties en speciaal bestemd voor leerlingen.

Het werkboekje Wat is er met drugs aan de hand? (1974) is hier een voorbeeld van. Op een schoolse manier, met opdrachten en proefwerkvragen, kregen leerlingen informatie over de herkomst en de gevaren van drugs. Met een hedendaagse bril bekeken is dit boekje weinig effectief: saai, onaantrekkelijk vormgegeven en moraliserend. Desalniettemin was het een moedige poging om leerlingen te waarschuwen tegen de gevaren van opiaten (opium, morfine en heroïne), trip- (LSD), snuif- en pepmiddelen.

Men moest wat in de jaren zeventig. Ouders en andere opvoeders lazen wekelijks in de media over het heroïnespook, dat in Amsterdam talloze jonge slachtoffers maakte. Om nieuwe klanten te werven werd heroïne gratis uitgedeeld rond schoolpleinen. Drugscriminelen verdienden toentertijd al een fortuin. Drugsbestrijding hobbelde er achteraan. Is er dan niets nieuws onder de zon?

Jacques Dane is hoofd onderzoek en conservator van het Nationaal Onderwijsmuseum in Dordrecht.

Meer informatie:

Politie Amsterdam over snus.

Infographic Dealers in de dop.

De elfjarige uit Breaking Bad.

De GGD over drugs.

Over het heroïnespook: Gemma Blok (2017). 'We the avant-garde'. A History from Below of Dutch Heroin Use in the 1970s. BMGN - Low Countries Historical Review, 132(1), 104–125.

Dit artikel verscheen in Didactief, november 2022.