Zelfhaat in het onderwijs

In de zandstraalruimte van de schitterende Rijtuigenloods presenteerden de twee bureaus hun bevindingen over imago en status van de docent in Nederland.

Het negatieve beeld hebben de onderzoekers op een merkwaardige manier vastgesteld. Ze stelden aan verschillende groepen mensen de vraag: ‘Hoe denkt u dat de samenleving tegen het beroep van docent aankijkt?’ Misschien heb ik een woordje verkeerd onthouden in deze vraag; het onderzoeksrapport is nog niet uit.

De groepen aan wie deze vraag werd voorgelegd bestonden uit docenten, docenten-in-opleiding en een paar groepen die niet rechtstreeks met onderwijs te maken hebben. Wat blijkt? Docenten en docenten-in-opleiding beantwoorden de vraag negatiever dan de rest van de bevolking. Conclusie: docenten hebben een negatiever beeld van het imago van de docent dan de rest van Nederland.

Hoewel ik erken dat er in het onderwijs een bepaalde ‘zelfhaat’ aanwezig is, fronsten mijn wenkbrauwen van deze conclusie. De indirecte vraag die gesteld wordt, is namelijk niet neutraal. Het maakt nogal uit of je deze aan de beroepsgroep zelf stelt, of aan buitenstaanders.

Hoe zullen politieagenten zo’n vraag beantwoorden over de politie? Of verplegers/-sters over hun beroep? Ambulancebroeders? Politici? Mijn vermoeden zou zijn dat elke beroepsgroep inschat dat er negatiever over hen gedacht wordt dan dat in werkelijkheid het geval is. Misschien met uitzondering van politici. De overwinning van Trump in de VS is moeilijk uit te leggen als een blijk van waardering voor het werk van politici tot nu toe.

De onderzoekers gingen op het congres opgewekt door met een beroepenladder waar de waardering voor docenten onder die van makelaars bleek te staan (en net boven die van boekhouders). Dat er veel maatschappelijke waardering is voor makelaars weiger ik te geloven. De waardering zal wel iets met inkomen te maken hebben. Het onderzoek naar de beroepenladder is drie keer uitgevoerd in de afgelopen decennia. Wanneer ze de uitkomsten vergelijken, dan maken de onderzoekers daaruit op dat vooral de waardering voor eerstegraadsdocenten in het vo achteruit is gegaan. De waardering voor andere docenten is min of meer op peil gebleven.

De waardering voor de eerstegraadsdocent is gedaald, vergelijkbaar met die voor een kolonel in het leger in de jaren tachtig, naar die voor een sergeant nu, constateerden de onderzoekers. Dat de militaire dienstplicht in de jaren negentig is afgeschaft, maakt kennelijk niet veel uit.

Uit de daling maken de onderzoekers op dat er een probleem is met het imago en de status van de docent. Wat de redenen zijn voor deze daling, is niet onderzocht, erkennen ze. Sinds de jaren negentig is het gemiddelde opleidingsniveau van eerstegraadsdocenten echter gedaald. Van academisch opgeleide docenten zijn we naar hbo-geschoolde docenten gegaan. Het dalende opleidingsniveau kan een verklaring zijn. Beroepen waarvoor een lagere opleiding nodig is, hebben een lager aanzien. Ook worden er veel eerstegraads lessen gegeven door tweedegraadsdocenten. Dit kan het aanzien ook schaden. Als laatste denkbare verklaring zou zelfs de feminisering van het onderwijs een rol kunnen spelen. Vrouwen oordelen vaak bescheidener over hun eigen beroep en krijgen wellicht hierdoor ook minder waardering. Nu ben ik overigens aan het speculeren.

Ik wil maar zeggen dat beide deelonderzoeken mij niet bepaald overtuigen. Een bevinding die wellicht wel aardig was, werd snel doorgeklikt. Docenten lijken een te negatief beeld te hebben over hun salaris. Terwijl docenten denken dat ze slecht betaald worden, ziet de rest van Nederland dat toch echt anders, zo vinden de onderzoekers.

Wanneer het ROA/Ecorys-rapport uit komt, zal het journaal wel gehaald worden. Er is een bepaalde zelfhaat aanwezig in het onderwijs, maar ik ben er niet van overtuigd dat deze onderzoekers dat op deze manier hebben aangetoond. De weg naar een stijging op de beroepenladder lijkt wel simpel: meer salaris, hogere eisen en stoppen met klagen.

Ferry Haan is docent-economie op het Jac. P. Thijsse College in Castricum, promovendus aan de UvA, geassocieerd lid van de Onderwijsraad en publicist.