'Argwaan', als bijproduct van Nederlands onderwijs

Zijn argwanende burgers de output van het onderwijs in het algemeen en in het economieonderwijs in het bijzonder? Is het argwaan dat wij kweken na jaren met ziel en zaligheid voor de klas?

Dat zou een groot probleem zijn. Argwaan is een goed woord voor deze tijd. De burger is argwanend tegenover elk voorstel uit Den Haag of Brussel. Het associatieverdrag met de Oekraïne is vermoedelijk weggestemd uit argwaan over een verborgen Europese agenda met het Oost-Europese land. Argwanend is de houding van de burger ten opzichte van de opvang van vluchtelingen uit het Midden Oosten.

Argwaan over de bedoelingen van de 'hoge heren in Den Haag' is een belangrijke drijfveer voor mensen om op de PVV of de SP te stemmen. De opmars van Donald Trump in de VS drijft op argwaan. Deze argwaan is waarschijnlijk sterker onder laag- dan onder hoogopgeleiden. Sterker onder mannen, dan onder vrouwen.

Maar is deze argwaan een product van het onderwijs? Het moet gezegd dat in het economie-onderwijs soms een wantrouwende kant boven komt. Een onderwerp dat bijvoorbeeld veel aandacht krijgt is het gevangen-dilemma. Hiermee leren leerlingen dat individueel rationeel gedrag, collectief soms slechte uitkomsten kent.

Het voorbeeld is vast bekend, maar voor de zekerheid toch nog maar even. Twee gevangenen worden aangehouden voor een misdaad. Ze hebben de keus tussen bekennen of zwijgen. De politie zorgt ervoor dat ze elkaar niet kunnen spreken. Wanneer ze beide zwijgen, dan krijgen ze een korte gevangenisstraf van zeg een maand. Wanneer ze allebei bekennen, dan is er veel bewijs en gaan ze beiden 12 maanden de gevangenis in. Wanneer de één spreekt en de andere zwijgt, dan gaat de klikspaan vrijuit en is de andere de klos (zeg 24 maanden in het gevang).

Leerlingen zien meteen dat allebei zwijgen de beste uitkomst geeft. Na enig onderwijs zien de leerlingen, dat allebei bekennen de uitkomst is in dit dilemma. Beiden gevangen gaan 12 maanden de cel in.

Wat hebben de leerlingen nu geleerd? 'Je kunt niemand vertrouwen', is de boodschap. Geen wonder dat leerlingen soms denken dat economie opleidt tot 'egoïsme'.

Docenten willen hun leerlingen echter helemaal niet 'argwanend' maken. Wel kritisch, maar dat betekent in mijn ogen vooral 'bewust', 'weet wat je doet' of 'denk na'. Door argwaan komen productieve samenwerkingen niet tot stand, die wel veel voordelen op zouden kunnen leveren. De aandacht zou uit moeten gaan naar wegen om uit een gevangen-dilemma te komen.

Wanneer wij werkelijk argwaan zouden kweken, dan gaat er iets grootschalig mis. De simpele uitweg uit dit probleem is natuurlijk dat er naast het onderwijs, een andere sector is die nog veel meer argwaan zaait. We geven gewoon de media de schuld.

Tekst: Ferry Haan, docent economie aan het Jac. P. Thijsse College in Castricum, promovendus aan de UvA, geassocieerd lid van de Onderwijsraad en publicist.