Niet op hun mondje gevallen

Mijn voorbereidingen zijn niet mals: alle boeken die gelezen zijn, heb ik ook gelezen. Bij elk boek heb ik achtergrondinformatie gezocht. Ik heb al vragen bedacht. Heb de leeslijsten van mijn leerlingen bekeken en naast hun persoonlijkheid en groei gelegd. Zijn er overeenkomsten? Een hele kluif die zich symboliseert in een uitpuilende map op alfabetische volgorde. Tijdens het mondeling verwijs ik naar deze map als spiekbriefje. Sommige leerlingen zie ik jaloers kijken, maar de meesten denken dat ik niet goed wijs ben en haha, ze hebben gelijk.
Zo groot als mijn voorbereiding is, zo anders kijken een paar jongens tegen hun mondeling aan. 'Moeten we echt de boeken lezen? Nee toch juf.' Ik schiet in de lach. Spreekwoorden te over voor deze situatie. Naar de literatuurpresentaties in de klas heb ik met open mond geluisterd. De vertel- en presentatietechnieken waren top. Wat me ontroerde, waren de verbanden die leerlingen legden. Ook door de jongens die niet gelezen hadden: dit boek beheersten ze top.

Bluffen
Dan breekt de week van de mondelingen aan. Zullen daar ook zoveel linken gelegd worden? Als eerste komt Elin binnen, een lieve zelfstandige meid. Ze geeft me vertrouwen, de eerste is altijd spannend. We hebben een mooi gesprek waarin haar onzekerheid en het opgroeien in verschillende culturen centraal staat. Ik geniet. Ook van de volgende gesprekken. Dan komt Bram binnen. Bram heeft een interessante lijst en mijn verwachtingen zijn hoog.
Maar al na vijf minuten stokt het gesprek. Hij kan werkelijk niets vertellen. Ik vraag hem op de man af of hij de boeken wel gelezen heeft. Sommige. 'Ik dacht echt dat ik me er wel doorheen kon bluffen, juf.' Zijn blik is op de grond gericht. Zijn schouders hangen. Bram is net gaan puberen en heeft grote moeite om motivatie voor school te vinden, nu hij de grote wereld en alle verleidingen ontdekt heeft. En geef hem eens ongelijk. Maar nu balen we samen stevig. Betraand loopt hij weg. 'Sorry juf, dat ik u teleurgesteld hebt. Dat had ik niet mogen doen.' En de deur gaat dicht. Slik.
Meer dan slikken gaat niet, want Varno staat te wachten. Het zweet staat op zijn voorhoofd. Als ik goed kijk, is ook zijn shirt nat. Ik schiet in de lach. 'Zo zenuwachtig?' 'Ja, juf.' 'Nergens voor nodig. Kom, zitten. Thee, snoep, koek? Wat vond je nu van Mocro Maffia?' 'Vet gaaf, juf, het is realistisch, weet je, en daar houd ik van.' En zo kletsen we weg. Alles wat hij weet over jongeren en straatcultuur krijg ik te horen. En ook welke boeken ik volgend jaar moet tippen aan de nieuwe eindexamenleerlingen. 'Dan lezen ze met plezier, juf.'

Zoektocht
De volgende dag krijg ik versterking van een collega uit het oosten. Hij geeft les aan bovenbouw havo en vwo. We sparren veel en vinden het een uitdaging de echte leesbeleving en -ontwikkeling uit elk kind te halen. En dus kijken we bij elkaar. Mijn leerlingen heb ik van tevoren verteld dat hij er bij is. Als ze zien dat hij hen serieus neemt, zijn ze gerustgesteld. De gesprekken verlopen vlekkeloos, Reinaert de vos wordt met Alleen maar nette mensen vergeleken ('Allebei een schurk en allebei op zoek.'), de taal van Khalid Boudou met die van Renate Dorrestein en Vonne van der Meer, de verfilming van Komt een vrouw bij de dokter met De gelukkige huisvrouw.
Bij veel leerlingen komt er een persoonlijk thema uitrollen, terwijl de boeken willekeurig gekozen zijn. Prachtig om getuige te mogen zijn van die ontdekking. Het zijn ook niet de minste thema's: grenzeloosheid, eenzaamheid, zoektocht, groei. 'Ik snap hem wel, juf, mijn vader verliet ons toen ik twee was. Ik haat die man, maar toch denk ik aan hem. Dat maakt me verward. Heeft hij ook, alleen hij gaat hele gekke dingen doen. Mijn moeder zorgt ervoor dat ik dat niet doe. Zij is mijn alles, echt juf. Had hij ook moeten hebben.'
En Eliza die plompverloren zegt: 'Mijn vader is ook alcoholist. Ik herkende me in dit boek en was blij dat ik niet de enige ben. Maar tegelijkertijd maakt het me zo verdrietig om mijn eigen verhaal te lezen.'
Fatima spant de kroon. Zij weeft tussen haar boeken, haar leef- en leeservaring een web en hangt er parels in. Ik ben wars van theorie, daar vraag je niet rechtstreeks naar, dat komt in het verhaal en de beleving naar voren. Of niet. Fatima snapt de theorie en de diepere betekenis. Als ze de draden in haar web uitlegt aan de hand van haar schoolcarrière en ervaringen en mij bedankt voor de lessen, de inzichten, het vertrouwen en dit gesprek, vullen mijn ogen zich met tranen. Mijn collega en ik hebben weer ervaren dat het stellen van de juiste vragen het geheim is: zet de leesbeleving centraal en de theorie volgt vanzelf. De rest van de week zit ik op een roze wolk. Maar ik ben ook moe. Het is geven en nemen, reflecteren en knuffelen. En nu even bijkomen en nagenieten.