De persoonsvorming van Baudet

Binnen twee maanden na zijn wederopstanding in de verkiezingen lag Baudet weer op de bodem: zijn grote nieuwe fractie gescheurd om een foute grap op een flyer die hij niet terug wilde nemen. Baudet is ongetwijfeld getalenteerd, maar hij lijkt de volwassenheid niet te hebben om iets van zijn Boreale wereldplannen te maken. Vergeleken met wat Willem Kraan, Nelson Mandela, Rosa Parks, Mahatma Gandhi, Emmeline Pankhurst of Martin Luther King voor elkaar kregen steekt het mager af.

Dat lijstje namen heb ik niet zelf verzonnen: Gert Biesta noemt het in zijn repliek op mijn stuk in het maartnummer van Didactief. Daarin argumenteerde ik dat persoonsvorming geen doel van onderwijs moest zijn omdat:

• we geen curriculum voor persoonsvorming kunnen verzinnen – persoonsvorming lijkt vanzelf te gaan

• persoonsvorming het opvoeden tot vrije keuzes is, maar pogingen daartoe kinderen eigenlijk altijd onze visie op goede keuzes opdringen (we zijn dan, in Biesta’s woorden, aan het socialiseren in plaats van persoonsvormen),

• we persoonsvorming niet kunnen meten, en daardoor principieel nooit weten of we goed bezig zijn als we proberen persoon-te-vormen.

In het aprilnummer pareerde Biesta dat ik ‘de thematiek van persoonsvorming niet helemaal lijk te begrijpen’. Bovendien, wie zich niet tegen het persoon-zijn van kinderen aan bemoeit ‘stapt in de val van pedagogische verwaarlozing’. Biesta bespreekt in zijn repliek ook hoe persoonsvorming moet gebeuren: hij verwijst naar het denken van Jean Jacques Rousseau, en naar het kinderen vrijheid laten oefenen zoals gebeurt op traditionele vernieuwingsscholen – dalton, jenaplan, vrijeschool en montessori.

Van Rousseau ben ik niet zo gediend: het was een fantast die zijn eigen kinderen in een weeshuis liet opsluiten. Maar traditionele vernieuwingsscholen draag ik een warm hart toe. Van in ieder geval Montessorischolen en Vrije Scholen is bekend dat leerlingen er sociaal gebalanceerder zijn gedurende hun schooltijd. Welzijn, stelde ik in maart, zou een expliciet doel van onderwijs moeten zijn, dus dat maakt me blij. Maar ik heb nog geen snipper bewijs gezien dat vernieuwingsscholen betere mensen opleveren, of leerlingen die blijvend beter kunnen kiezen. Thierry Baudet zat op de Montessori-basisschool, Mandela niet. Die hoedde schapen en werd gedrild op een methodistenschooltje. Niemand in Biesta’s lijstje had zo’n goede scholing als Baudet. Parkhurst mocht niet naar school, Gandhi en Rosa Parks hadden een verbrokkelde schooltijd met constante verhuizingen.

Zulke voorbeelden zijn natuurlijk geen argumenten – niet elk kind wordt een Baudet van de Montessorischool. Maar ze steunen mijn oorspronkelijke claim: er is geen curriculum voor persoonsvorming. Goed kunnen kiezen, omgaan met vrijheid, het zijn het soort vaardigheden die niet aangeleerd worden, maar ontstaan (zoals misschien wel alle zogenoemde ‘soft skills’), wellicht onder invloed van ouders.

Wat verder opvalt aan Biesta’s lijstje is de morele lading ervan. Kraan, Mandela, Parks, Gandhi, Pankhurst of King zijn niet zomaar mensen, het zijn helden. Dat zijn ze omdat ze hun rug recht hielden voor een moreel hoogstaande zaak. Rug recht houden is daarbij niet genoeg. Ook in vrijheid kiezen, je committeren is niet genoeg; anders waren Baudet en Janmaat ook helden geweest, maar dat zijn ze enkel voor hun sekte. Niet voor mij en vast ook niet voor Biesta. Voor heldendom is de moreel hoogstaande zaak nodig. Het draait niet om het kiezen, maar om het goede kiezen, het moreel juiste. Biesta’s lijst en zijn verwijzing naar geweten sterkt me in het vermoeden dat ik al in mijn eerdere stuk uitsprak: dat in Biesta’s oproep tot persoonsvorming, tot het aanleren van volwassen vrijheid, een morele component zit. Ik formuleerde dat eerder als dat het ook hem eerder gaat om socialiseren tot het goede dan om werkelijk vrij kiezen (ook voor het slechte). Dat is woorden in de mond van een ander leggen, maar het leidt wel tot een serieuze vraag: zou Biesta ook willen opleiden tot bedaagder Baudetschap?

Wat het antwoord daar ook op is, Biesta en ik blijven het oneens, op een gedeeld zwak voor traditionele vernieuwingsscholen na (die prachtige contradictio in terminis dat je traditioneel kan vernieuwen!). Ik denk dat het meningsverschil diep zit. Als je, zoals ik, vindt dat onderwijs draait om het leren van leerlingen, en je ook nog eens sceptisch bent over wat je als mens kan opmerken in een ander mens, kan je moeilijk anders dan je twijfels hebben bij onmeetbare onderwijsdoelen. Biesta start niet vanuit leren, maar vanuit de onderwijzende leraar. Dan is het wat makkelijker om een doel te hebben als persoonsvorming. Een leraar kan ernaar streven. Maar bereikt het de leerling?

 

Martijn Meeter is hoogleraar Onderwijswetenschappen aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Verder lezen

1 Weg met persoonsvorming!
2 Daarom wél persoonsvorming