Je hebt gekeken hoe leraren de concept-contextaanpak invoeren. Kun je heel kort uitleggen wat dat ook alweer was?
‘Het is een vernieuwing voor alle bètavakken. De kern is om lesmateriaal actueler, samenhangender en relevanter voor leerlingen te maken. Als ze werken aan problemen die ze herkennen uit hun dagelijkse leven, maken ze zich bètaconcepten beter eigen.’Hoe gaan leraren met deze vernieuwing om?
‘Ik heb zo’n twintig biologiedocenten van evenzoveel scholen tijdens het vernieuwingsproces intensief gevolgd. Er was wel een vernieuwingskader, maar het idee was dat leraren juist zelf lessen zouden ontwikkelen. Ik zag dat ze daar gemotiveerd mee aan de slag gingen, ze zeiden echt te geloven in de nieuwe aanpak. Maar in de uitvoering kwam het er toch anders uit te zien.’
Waardoor ging het anders dan ze van plan waren?
‘Om daarachter te komen heb ik ze gevraagd hardop denkend concept-contextlessen te ontwerpen. Zo komen hun eigen vuistregels boven tafel. Zoals: “Ik wil elke les met een verhaal beginnen, want ik ben een verhalenverteller.” Of: “Ik wil dat leerlingen een positieve indruk krijgen van hoe de natuur in elkaar steekt.” Deze vuistregels sturen hun gedrag en beslissingen. Waar ze botsen met het vernieuwingskader, winnen de vuistregels. Dat komt ook omdat de meeste vernieuwingen erop gericht zijn leerlingen beter te laten presteren. Maar leraren hebben ook andere doelen, zoals de sfeer in de klas behouden of hun eigen werkplezier.’
Is dat ook het verschil tussen de tekentafel en de praktijk?
‘Ja, al stonden leraren zelf ook achter die tekentafel en wilden ze oprecht vernieuwen. Maar zelfs dan pakt de uitvoering toch anders uit dan gepland. Om teleurstellingen te voorkomen, is het goed om je als leraar bewust te worden van je eigen impliciete doelen. Ik heb in zogeheten “laddergesprekken” leraren geholpen hun eigen doelsysteem te verduidelijken.’
Laddergesprekken? Dat moet je even toelichten.
‘Een doelsysteem is een web van onderling verbonden doelen. In een laddergesprek vraag je voortdurend door: waarom vind je dat belangrijk? Een leraar wilde bijvoorbeeld in elke les alledaags materiaal met onvermoede eigenschappen gebruiken. Waarom? “Omdat ik wil dat leerlingen zich verwonderen.” Waarom dan? “Omdat dat tot nieuwe vragen leidt en tot gericht willen leren.” Die centrale doelen laten leraren nooit los, daar moet je in nascholing en bij vernieuwing rekening mee houden.’
En als die centrale doelen nou haaks op de vernieuwing staan? Stel dat een leraar zegt: ik zie helemaal niets in authentiek leren?
‘Dat komt voor ja. Twee biologieleraren uit mijn onderzoek wilden per se het lesboek blijven volgen. Met heel kleine ingrepen konden ze toch tegemoetkomen aan de context-conceptaanpak: ze haalden de contexten die in het lesboek aan het eind van een hoofdstuk stonden, naar voren en begonnen daar voortaan hun lessen mee. Ze vonden zelf ook dat hun lessen daardoor beter werden.’
Kunnen leraren ook zelf zo’n doelsysteem maken?
‘In principe wel, je moet hardop bedenken wat je doet en waarom. Maar het is gemakkelijker als iemand anders jou die vragen stelt, want uit jezelf vraag je vaak toch niet ver genoeg door. Doe het samen met collega’s, zou mijn tip dan ook zijn.’
Heb je meer tips?
‘Vernieuwen hoeft niet altijd radicaal. Het kan geweldig zijn om alles overboord te gooien, zeg ik uit eigen ervaring als leraar, maar doorgaans is het gemakkelijker om kleine veranderingen door te voeren. En die kunnen vervolgens een groot effect hebben. Dat leer ik mijn studenten ook: experimenteer met kleine, behapbare veranderingen. Bijvoorbeeld de manier waarop je vragen stelt. Dwing jezelf om even te wachten nadat een leerling antwoord heeft gegeven en kijk wat er gebeurt. Ook zo kun je je lessen vernieuwen.’
Nienke Wieringa, Teacher Knowledge and Lesson Design: Understanding and Supporting Biology Teachers’ Decision-Making While Designing Context-Based Lessons. Proefschrift ICLON/Universiteit Leiden, 2019.
Dit artikel verscheen in de rubriek Onderzoek kort in Didactief, april 2019.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
