Interview

'Wat leraren drijft, is wereldwijd hetzelfde'

Voorafgaand aan de Global Educations and Skills Forum (GESF) in Dubai heb je met alle medegenomineerden een tweedaagse summit gehad. Wat hield dat precies in?
'De Varkey Foundation, organisator van GESF en de Teacher Prize, wil graag dat wij Teacher Ambassadors worden voor het leraarberoep. Veel mensen zijn supergoed bezig in hun klaslokaal, de bedoeling van de summit was om te kijken hoe je dat meer impact kunt geven en kunt opschalen, hoe je bijvoorbeeld nationaal beleid kunt beïnvloeden. Belangrijk, maar we waren er nog niet zo uit of we dat per se onder de vlag van Varkey wilden doen, toch de grootste ondernemer in geprivatiseerd onderwijs. Voor mij lag de waarde van de summit vooral in het samen praten over ons vak. ik heb fantastische collega's ontmoet, stuk voor stuk inspirerende mensen.'

Als je moet kiezen: wie is je grootste kanjer?
'Ayub Mohamud uit Kenia. Ik bewonder vooral hoe hij onderwijs in zet om een betere wereld te krijgen. Hij zet peace education in als tegengif voor de radicalisering onder zijn leerlingen en organiseert grote peace walks in Noord-Kenia. Hij durft daarvoor persoonlijke risico's te nemen. Wat hij doet, overstijgt zijn klaslokaal ver, zonder dat hij dat klaslokaal loslaat. Die bredere impact, dat is voor mij de kern.'

Wat heb je geleerd in Dubai?
'Dat leraar echt een universeel beroep is. Natuurlijk zijn er culturele verschillen, maar overal praten leraren hetzelfde over hun leerlingen en hun doelstellingen. Het was zo'n feest van herkenning.'

Hoe praten ze daar dan over?
'Wat leraren drijft, is overal hetzelfde. Ze hebben een heel onderzoekende, reflectieve houding over wat leren nou precies inhoudt. Ze willen het goed doen voor leerlingen. En ze hebben allemaal dezelfde waarde: dat elk kind het beste onderwijs verdient. Ze hebben een brede blik op wat onderwijs kan betekenen voor dat ene kind en voor de maatschappij als geheel. Toen wij de Engelstalige versie van Flip the System uitbrachten, aarzelde de uitgever even vanwege culturele verschillen. Onnodig, vond ik en dat is nu bevestigd. Leraren lopen ook overal tegen dezelfde dingen aan. Werkdruk bijvoorbeeld is echt universeel. Die administratieve last. En de toenemende nadruk op toetsing. Je hoeft maar een paar minuten met iemand te praten of je zit al op een lijn en ga je de diepte al in.'

Welke les of inspiratie neem je daaruit mee?
'Bij onderwijs gaat het altijd om bredere maatschappelijke thema's. Wat wij doen, dat is de maatschappij. Door onderwijs kun je weer vertrouwen en binding terugbrengen. In ontwikkelingslanden is dat gewoon noodzaak. Ouders zijn analfabeet, dus ben je ook bezig met scholing voor ouders. Omdat kinderen niets te eten krijgen, ga je ook voedselvoorziening op poten zetten en daar betrek je ook ouders weer bij. Die brede opvatting van onderwijs zie je in Kenia en Haïti, maar in de Bronx evengoed. En, zo ben ik inmiddels overtuigd, zou ook goed zijn voor Kanaleneiland/Oog in Al hier. Daar wordt je onderwijs beter van.'

Hoe kun je arrangeren dat meer leraren wereldwijd van elkaar leren?
'Daar ben ik nu mee bezig. Er zijn best al veel internationale netwerken, alleen zijn die soms lastig te vinden. Samen met Education International willen we een global teacher passport opzetten, een netwerk van netwerken, naar thema geordend en met informatie over reisbeurzen, want die zijn er genoeg, maar eveneens lastig te vinden als leraar. Daar willen we graag ook de teacher ambassadors bij betrekken. Wat we heel graag willen is dat internationale onderwijscongressen een stream organiseren voor dat netwerk, dus dat we ook fysieke ontmoetingen faciliteren. Ik weet dat sommige mensen heel lacherig doen over buitenlandse reisjes, daar ben ik het fundamenteel mee oneens. Je kunt heel veel leren van collega's uit het buitenland en dat kan echt meerwaarde voor je school hebben, als het maar onderdeel is van een groter professionaliserings- of veranderingsproces. Je vindt in buitenland voorbeelden van mensen die al veel verder zijn en waar je echt kennis en inspiratie kunt ophalen. Dat zijn dingen die we als leraren meer moeten weten.'

Dus die extra ingeroosterde vrije uren komen goed van pas.
'Ja, dat moet! Op alle vlakken. Leraren moeten echt verder kijken dan hun eigen klaslokaal. Het klinkt soms als een ver-van-je-bed-show, maar die dingen kunnen hier ook gebeuren. In Liberia komt een heel onderwijssysteem in handen van private ondernemingen. Die corporaties groeien en die zien geld in onderwijs, ze hebben al voet aan de grond in VS en Australië. Ik snap echt leraren niet die zeggen: dat is mijn pakkie-an niet, het gaat alleen maar om lesgeven. Maar alles wat je klaslokaal beïnvloedt, daarvan moet je op de hoogte zijn.'

Wat zijn voor jou de hot issues?
'Wat je overal ziet is dat overheden fantastisch oreren over het belang van de leraar, maar als je kijkt wat doen ze nou echt om ons eigenaarschap te geven en ons te faciliteren, valt dat vies tegen. Verder zie je dat professionalisering, curriculum- en schoolontwikkeling, netwerken en onderzoek nog te vaak in aparte silo's zitten. Terwijl al het onderzoek en de good practices van de laatste jaren erop wijzen dat als je dat als een geheel ziet, dat tot gigantische ontwikkelingen leidt. Ik zag op Twitter dat Hattie nu een nieuwe nummer 1 heeft: collectief werken aan schoolverbetering als grootste impactfactor. Dat moet je wel organiseren. Dat zie ik in Nederland te weinig. Wel zwaaien met onderzoek naar directe instructie, maar dit onderzoek negeren beleidsmakers. Dat ergert me.'

Je mist de wil om dingen werkelijk te veranderen?
Ja. Ik erger me aan de lijdzaamheid. Er is zoveel aan de gang! In Oeganda en India lopen projecten waarin ze die zaken integreren en daar zie je leraren beter worden en bredere taakopvatting krijgen. Als je dat daar voor elkaar krijgen, heb je weinig excuses om dat niet ook in Nederland te doen. Daarom is internationaal zo belangrijk. Je hoeft maar te kijken en je ziet goede voorbeelden. En gestut door internationaal onderzoek, zoals van OECD of de studie van Ben Jensen: Beyond professional development. Zo zouden we ons systeem kunnen inrichten als we dat zouden willen. Dan denk ik: onderwijs2032?! Accepteer dat onderzoek als eerste aanzet en kijk hoe we als leraren zelf een goed curriculum kunnen maken.'

Je zegt: dat onderzoek en de bewijslast liggen er, maar ergens stagneert het?
'Ja. Dan kom je er pas achter of mensen menen wat ze zeggen. Als je zegt dat je de leraar vertrouwt, moet je daar ook consequenties aan verbinden en leraren tijd en bevoegdheden geven. Anders loop je alleen maar voor de Bühne wat te zeggen. Ik geloof ook niet dat Paul Rosenmoller het meent met die 100 roostervrije uren, dan had hij het wel vastgelegd.'

Schets eens jouw ideaalplaatje.
'Op schoolniveau hebben leraren gewoon inspraak nodig over welke kant het op gaat. Meer dan alleen maar de MR, maar een soort onderwijskundige senaat. Verder gespreid leiderschap op alle niveaus en dat zouden eigenlijk allemaal docenten moeten zijn, net als in Singapore. Dus dat leraren een paar dagen lesgeven en daarnaast die andere rollen vervullen. Ik denk dat dat de status van het beroep enorm zal verhogen, het verspreiden van good practices zal bevorderen en een gezonde dosis realisme in onderwijsbeleid brengt. We gooien nu vaak geld weg door heel veel zaken bij externe organisaties te beleggen. Ik zou niet weten waarom die nodig zijn als de capaciteit al bij leraren aanwezig is. Veel daarvan komen bovendien niet verder dan de schoolleiding. School aan Zet hebben we net gehad, we wisten helemaal niet dat die er waren.'

Van al die programma's worden ook veel leraren sceptisch.
'Ja. Ik luister liever naar een leraar die iets in praktijk heeft gebracht en zo goed is dat hij ook anderen daarin kan onderwijzen en coachen en zelf weer kennis mee terug neemt naar de eigen school. Dat zou het nieuwe onderwijssysteem moeten worden. Nog zoiets: school- en bestuurdersautonomie worden vaak gepositioneerd als lerarenautonomie, maar dat is een rookgordijn. Dat zie nu met die Engelse academies gebeuren: "Teachers have greater freedom within their own schools" heet het, maar die vrijheid hebben ze helemaal niet. Je hoeft echt niet naar zelfsturende teams, dat is heel moeilijk en kost veel energie. Maar je moet op zijn minst inspraak en checks en balances bij leraren neerleggen.'

Jelmer Evers is leraar geschiedenis op het Utrechtse UniC, blogger en onderwijsvernieuwer. Samen met René Kneyber schreef hij 'Het alternatief, over de afrekencultuur in het onderwijs'. (2013), 'Het Alternatief II' (2015) en 'Flip the System' (2015). In 2015 en 2016 behoorde hij tot de 50 genomineerden voor de Global Teacher Prize.

Dit artikel is in ingekorte versie verschenen in Didactief (mei 2016).

Het bezoek van Didactief aan de uitreiking van de Global Teacher Prize in Dubai werd mede mogelijk gemaakt door de Varkey Foundation.

Leestips

Tip 1
Diane Ravitch (1938) was als onderminister van onderwijs in de regering van de Amerikaanse president George H.W. Bush verantwoordelijk voor de invoering van standardized testing in de Verenigde Staten en is nu de grootste tegenstander. Zij
heeft een enorme invloed op mijn denken gehad. Voor mij is ze een groot voorbeeld. Ze is ook een fanatieke blogger.
Diane Ravitch, ‘Reign of Error. The Hoax of the  Privatization Movement and the Danger to America’s Public Schools’. Uitgeverij Alfred A. Knopf. $27.95.

Tip 2

Onderwijsveranderingen vinden plaats in een globale context. Daar moet je van op
de hoogte zijn, want die context beïnvloedt rechtstreeks ons klaslokaal. Moses  Naim laat in The end of power de gevaren en kansen van een steeds moeilijker te besturen wereld zien. Volgens Mark Zuckerberg van Facebook het boek van het jaar!
Moses Naim, ‘Het einde van macht’. Carrera, € 22,50

Tip 3

Ik ben ook een mens is een fantastisch boek van docent en onderzoeker Joop Berding over Korzack, Arendt en Dewey (zie ook de recensie, Didactief januari/
februari 2016, red.). Vooral de laatste twee zijn op mij van grote invloed geweest.
Het boek zet je aan het denken over het waarom van onderwijs en jouw rol als
leraar.
Joop Berding, ‘Ik ben ook een mens’. Uitgeverij Phronese, € 29,99

Tip 4

En dan wil ik als medesamensteller, heel onbescheiden, als vierde noemen: Flip the System. Het is een boek van een breed auteurscollectief van leraren tot  onderzoekers uit alle delen van de wereld, die de economische benadering van het onderwijs en de afrekencultuur achter zich laten en kiezen voor een meer  menselijke, democratische benadering. Ik vind dat leraren van alle beschreven thema’s - neo-liberalisme, professional capital, collectieve autonomie – iets moeten weten en vinden.
Rene Kneyber e.a. ‘Flip the System’. Taylor &Amp; Francis Ltd., € 29,20