Is classroom formative assessment (CFA) iets anders dan ‘gewoon’ formatief toetsen?
‘Gangbaar bij formatief toetsen is dat leerkrachten toetsen gebruiken om een indeling in drie niveaugroepen te maken. CFA doe je direct tijdens je lessen. Je bent continu aan het controleren hoe een leerling zich tot een leerdoel verhoudt en hoe je hem door feedback daar dichterbij kunt brengen. De niveaugroepen kunnen wisselen per lesdoel.’
Je hebt samen met leerkrachten en lesontwikkelaars een CFA-stappenplan voor de rekenles ontwikkeld. Kun je er heel kort iets over vertellen?
‘Veel methodes werken met meer doelen tegelijk, maar het is beter om je te beperken tot eentje, zodat leerlingen weten wat jij van hen verwacht. CFA gaat uit van een doelgerichte instructie met één centraal lesdoel. Mijn stappenplan richtte zich op het deel van de rekenles na de instructie, waarbij leerkrachten voortdurend controleren of leerlingen het lesdoel beheersen of dat ze extra feedback en verlengde instructie nodig hebben. De leerkrachten lieten na de instructie de leerlingen verwerkingsopdrachten maken die pasten bij het lesdoel en ze observeerden hen tijdens het werk. Ze letten erop dat leerlingen niet alleen de oplossing gaven, maar ook de uitwerking van een som: zo konden ze zien waar iets fout ging. Naast deze dagelijkse assessment tijdens de les checkten ze met een wekelijkse digitale quiz of leerlingen de stof echt begrepen hadden.’
De zeventien leerkrachten die met jouw stappenplan hebben gewerkt, vonden het lastig. Waar ging het mis?
‘Ze vonden het moeilijk om verwerkingsstof te selecteren die paste bij het lesdoel. Veel methodes gaan te snel naar kale sommen toe. Maar bij nieuwe stof moet je leerlingen eerst begrip bijbrengen. Dat is een belangrijke stap in CFA, evenals controleren of ze het begrijpen. Dit kun je bijvoorbeeld doen door ze een situatie te laten bedenken waarin ze een rekenbewerking moeten uitvoeren. Stel dat je lesdoel is: begrijpen hoe de tafels werken. Dan kun je ze een opdracht geven als: “bedenk een verhaaltje bij de keersom 6 x 3”. Pas als ze het begrijpen, kun je kale sommen gaan oefenen en aan automatisering werken. Durf dus af te wijken van de methode, dat is de vrijheid die je als leerkracht moet nemen.’Ontbreekt het leerkrachten aan voldoende kennis?
‘Volgens mij valt het met die kennis van leerkrachten best mee, maar zijn ze het vertrouwen daarin kwijtgeraakt doordat ze te veel op de lesmethode leunen. Wat ik van de leerkrachten terughoorde, kwam in wezen neer op: ik vind het eng om zelf keuzes te maken. Ze zijn ook bang om afgerekend te worden als ze van de methode afstappen, want misschien komen er dan wel lagere Citoscores.’
Moeten scholen liever maar stoppen met toetsen en lvs?
‘Nee, ik ben zeker niet tegen toetsen. Het is ook goed om een benchmark te hebben, dan weet je wat er in principe in zou moeten zitten bij leerlingen. Maar gebruik ze op een formatieve manier om er data voor feedback uit te halen. Gebruik ze ook niet om leerkrachten af te rekenen en te zeggen: “Lage scores? Dan geef jij slecht les.” Gebruik de data uit toetsen om het onderwijs te verbeteren.’
Heb je nog meer tips voor scholen?
‘Mijn belangrijkste tip voor leerkrachten: vertrouw op je eigen kunnen en als je echt vindt dat je kennis ontbeert over een bepaald onderwerp, verdiep je er dan in, liefst samen met collega’s. Als jij weloverwogen keuzes maakt, is er best veel vrijheid, benut die. CFA zou daarvoor een goede basis zijn. Al moet ik er meteen bij zeggen dat je zo’n stappenplan niet al te strikt hoeft te volgen. Voor mij als onderzoeker was dat handig, maar het slaafs uitvoeren van een stappenplan leidt niet per se tot betere prestaties. Het is net als bij leerlingen: je moet het model niet als een kale som zien die je mechanisch uitvoert. Je moet de gedachte erachter begrijpen en die flexibel toepassen.’
Marian van den Berg, Classroom Formative Assessment. A Quest for a Practice that Enhances Students’ Mathematics Performance. Proefschrift Rijksuniversiteit Groningen, 2018.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
