Onderzoek

Sterker voor de klas

‘Ik merk dat ik niet mezelf ben en snel geïrriteerd ben. Ook voel ik mij erg snel schuldig.’ Zomaar een uitspraak van een toekomstige leraar. De rek is er even uit, zeker in coronatijd. Veerkracht stimuleren is een veelbelovende route naar meer (mentaal) welbevinden (zie kader). Toch is er in lerarenopleidingen nog weinig gekeken naar hoe je als toekomstige leraar succesvol door uitdagingen heen navigeert, snel herstelt en opbloeit op professioneel en persoonlijk vlak. Als dit je lukt, grote kans dat je positiever denkt over jezelf en de dagelijkse praktijk, en daarmee meer welbevinden en betrokkenheid ervaart.

Maar hoe doe je dat precies? Australische onderzoekers ontwikkelden de online modules BRiTE (Mansfield e.a., 2016), met aandacht voor het opbouwen van veerkracht (building resilience), relaties en sociale competenties (relationships), werk-privébalans, timemanagement en motivatie (wellbeing), self-efficacy en doelgerichtheid (taking initiative) en emoties (emotions). Deelnemers krijgen achtergrondinformatie, doen mee aan activiteiten met tips en strategieën, krijgen scenario’s voorgeschoteld en reflecteren. En met succes, bleek uit een evaluatie in Australië onder (aanstaande) leraren en opleiders. Zij waardeerden vooral de praktische voorbeelden, achtergrond en tips, maar ook de reflectie en het persoonlijke plan. Bij 49 aanstaande leraren waren de veerkracht en betrokkenheid naar eigen zeggen verbeterd.
 

Werk-privébalans
Alle reden om te onderzoeken wat BRiTE in Nederland kan betekenen voor de veerkracht van aanstaande leraren. In coronatijd is dit thema sowieso geen overbodige luxe: een eerste enquête onder 443 aanstaande leraren, afgenomen in mei/juni 2020), laat zien dat ze vergeleken met eerder onderzoek onder aanstaande leraren lager scoren op veerkracht en dat ze minder kracht putten uit persoonlijke hulpbronnen (zoals goed voor jezelf zorgen en vertrouwen hebben in je lesvaardigheden, wat van belang is voor veerkracht). De hulpbronnen uit de omgeving benutten ze nog evenveel (begeleiders op school en in de lerarenopleiding, maar ook leerlingen: zij houden je bijvoorbeeld gemotiveerd), maar ze zetten meer copingsstrategieën in (zoals focussen op het oplossen van problemen).

Gevraagd naar de invloed van de coronacrisis op hun welbevinden en veerkracht zeggen de bevraagden dat de crisis doorwerkt op de beschikbare hulp (ze kunnen op afstand bijvoorbeeld minder goed sparren met een coach of medestudenten en vinden minder makkelijk steun bij vrienden en familie) en op hun copingsstrategieën (die ze bijvoorbeeld nodig hebben bij hun werk-privébalans en het (niet) kunnen scheiden van woon- en werkplek). Een aanstaande leraar schetst hoe dit kan uitpakken: ‘In het begin waren er periodes waarin ik me minder gelukkig voelde, maar door goed voor mijzelf te zorgen ben ik daar bovenop gekomen. Later liep de werkdruk op mijn stage enorm op, mede door de geringe scheiding tussen mijn werk- en woonplek. Dit leidde tot motivatieproblemen. Door hulp te vragen bij mijn begeleider op school en op de universiteit is dat probleem opgelost.’

Een medestudent benadrukt het belang van de leerlingen: ‘Ik merk soms dat ik wat gedemotiveerd ben door de demotivatie van de leerlingen. Maar die demotivatie is direct weg als ik een positieve reactie terugkrijg van een leerling. Ik denk dat ik sneller tevreden ben dan voor de crisis.’

Good practices…
Uit eerste interviews met zestien lerarenopleiders en twee managers van drie pabo’s en drie universitaire lerarenopleidingen komen good practices naar voren die ze op dit moment al inzetten. Aan de hand van een casus of vraag werken deze opleiders samen met hun studenten aan veerkracht.

Zo bespreken ze ervaringen tijdens een intervisiemoment en kijken ze samen met de groep hoe je hiermee kunt omgaan. Studenten die tegen hetzelfde probleem aanlopen komen bij elkaar onder begeleiding van een studieloopbaanbegeleider. Ook organiseren de opleiders dagen om bepaalde strategieën aan te leren, bijvoorbeeld plannen en timemanagement. Ze bieden ruimte voor eigen keuzes en stimuleren zelfregulatie, en ondersteunen de aanstaande leraren op het moment dat er een uitdaging op hun pad komt, maar ook daarna. Ze proberen een sparringpartner te zijn.


… maar wees proactief
Wel is onze eerste indruk dat lerarenopleiders zich reactief opstellen: werken aan veerkracht is nog vooral een antwoord op inbreng of initiatief van een student die tegen problemen aanloopt. De geïnterviewden bevestigen dit. En hoe waardevol en belangrijk dat ook is, we pleiten juist om in lerarenopleidingen proactief te werken aan veerkracht met een Nederlandse vertaling van de BRiTE-modules. De eerste opleiders gaan hier de komende maanden mee aan de slag.

De coronatijd onderstreept nog eens het belang van veerkracht bij (aanstaande) leraren. Veel studenten en (beginnende) leraren hebben het moeilijk om in onzekere en snel veranderende omstandigheden in balans te blijven en zich te blijven ontwikkelen. Wacht niet met ondersteuning tot de uitdagingen te groot zijn geworden. Juist door proactief te zijn, help je aanstaande leraren sterker te staan.

 

Met medewerking van Michelle Gemmink, Irene Poort en Martine van Rijswijk. Onderdeel van ‘Life Is Tough but So Are You’: Enhancing Preservice Teachers’ Resilience (NRO-projectnummer 40.5.18650.036), uitgevoerd door de Universiteit Utrecht, Universiteit Leiden, Rijksuniversiteit Groningen en Katholieke Pabo Zwolle. Met dank aan Monika Louws, Dineke Tigelaar, Ietje Pauw en Ellen Jansen.

Dit artikel verscheen in Didactief, mei 2021.