‘Kijken naar een ander is kijken naar jezelf’
Amsterdam-West, 26 januari. Elf docenten van diverse scholen uit Noord-Holland en Flevoland zitten op hun gemak rond een groot scherm. In beeld is docent Engels Rick Lagrand van SG Newton in Hoorn, die bezig is drie jongens uit vmbo kader 2 aan het werk te zetten. “Okay guys, what I want to see now is your script, tell me what you’re going to do!”
Eerder in de film heeft Rick al iets verteld over zijn aanpak. Hij merkt dat veel van zijn leerlingen in het leren worden belemmerd door hun lage zelfbeeld; zo ook deze jongens. Ze zijn niet gewend veel te doen op school, ze liften vaak maar wat mee. Juist daarom heeft Rick ze nu samen in een groepje gezet. Dat is wel een risico (wat als ze niks uitvoeren?), maar Rick denkt liever vanuit kansen. “Ik probeer ze op een heel positieve manier te benaderen, zodat ze in elk geval geen probleem hebben met mij. Eigenlijk probeer ik het negatieve steeds een positieve draai te geven.”
In de film zien we dat het werkt: de jongens komen in beweging en melden zich gedurende de les bij Rick met het plan voor hun opdracht.
Na afloop van de acht minuten durende film blijft het in de ruimte even stil. De aanwezige docenten denken na over de kijkvragen die ze hebben meegekregen: Wat zag je bij de leerlingen? Wat viel je op aan het didactisch handelen van de docent? Waar zag je de visie van 
de docent terug? In het gesprek dat volgt, gaat het eerst over deze drie vragen. Maar al snel beginnen de docenten verbanden te leggen met hun eigen lespraktijk: “Als ik naar míjn leerlingen kijk...”
Dat is de precies de bedoeling, zegt Maarten van der Burg van Script Factory, die in opdracht van het project Verbinden en Vernieuwen (zie kader) de films maakte. “Een van de beginnende docenten die aan dit project heeft meegewerkt, zei heel treffend: ‘Kijken naar een ander is kijken naar jezelf.’ En zo is het.”
De leraren die in de vijftien korte documentaires voorkomen, hebben allemaal iets slims uitgevonden. Ze zijn geen slaaf van het boek, maar creëren hun eigen leeromgeving. Ze werken met eigen didactiek, gebaseerd op een eigen visie op goed onderwijs, en weten de stof aantrekkelijk over te dragen, meestal in interactie met de leerlingen. Zij zijn ‘eigenaar’ van hun werk en dat geeft hen veel energie.
In die energie zit de link met de initiatiefnemer van Slimmer Werken TV: het project Verbinden en Vernieuwen (zie kader). Dit project uit Noord-Holland-Noord heeft als doel dat mensen in het onderwijs met plezier aan het werk gaan én blijven. Wat de films laten zien, is dat de sleutel hiertoe in veel gevallen gewoon op school te vinden is.
Verbinden & Vernieuwen
Slimmer Werken TV is een project van Verbinden & Vernieuwen, dat onderdeel is van het Platform Onderwijsarbeidsmarkt VO Noord-Holland Noord. Binnen dit platform hebben alle vo-schoolbesturen en de lerarenopleidingen in de regio zich verenigd om goed te kunnen inspelen op veranderingen en ontwikkelingen binnen de onderwijsarbeidsmarkt. Belangrijke vragen zijn: hoe zorgen we dat er voldoende bevoegde docenten in het onderwijs komen en blijven? Hoe bereiken we dat leraren met plezier aan het werk blijven? Hoe trekken we nieuwe, enthousiaste leraren aan? Een van de middelen daartoe is het vergroten van het gevoel van eigenaarschap bij leraren en daar speelt slimmer werken een belangrijke rol bij.
“We maken veel te weinig gebruik van elkaars kwaliteiten”, vindt Nicoline Timmers, die als docent, coach en leermeester werkt op de dalton scholengemeenschap Helen Parkhurst in Almere. “Als coach kom ik in veel verschillende lespraktijken en heel vaak zie ik daar parels van lessen voorbij komen waarvan ik elementen ook weer in mijn eigen lespraktijk gebruik. Maar meekijken bij een ander is voor veel docenten in de praktijk moeilijk te realiseren. In zo’n geval is het mooi om de films van Slimmer Werken TV in te zetten. ”
Een van de docenten die daar al ervaring mee heeft, is Michael Idema, docent geschiedenis en ICT-coördinator op OSG West-Friesland in Hoorn. “Film is een heel krachtig medium”, vindt hij. “Het roept veel meer emotie op dan een geschreven tekst en je kunt er als docent veel meer uithalen. Dat is wat het zo’n goed professionaliseringsinstrument maakt.”
Zelf heeft Idema Slimmer Werken TV ingezet tijdens een professionaliseringsmiddag voor nieuwe collega’s. Deze middag was onderdeel van een twee jaar durend ondersteuningstraject dat alle nieuwe docenten op OSG West-Friesland krijgen aangeboden. Idema begon de bijeenkomst met een korte introductie, waarna de docenten samen de film bekeken. Aan de hand van een paar gerichte vragen gingen 
ze vervolgens in gesprek. Dat werkte goed, zegt Idema: “Vaak is het in dit soort bijeenkomsten lastig om het ijs te breken. De opening wordt al snel: ‘Wie heeft er deze week nog iets meegemaakt waarover we het kunnen hebben?’ Dat kan heel ongemakkelijk voelen. Het voordeel van zo’n film is dat het gaat over een onbekende docent. Dat maakt het voor de deelnemers veel makkelijker om te reageren. Het gesprek komt snel op gang, al moet je als gespreksleider natuurlijk wel bewaken dat op tijd de overstap naar eigen ervaringen wordt gemaakt. Ook al duurt zo’n film maar 7 of 8 minuten, je hebt voor zo’n bijeenkomst vaak hooguit een uur en voor een goed gesprek heb je heel wat tijd nodig.”
Een andere tip is dat de randvoorwaarden op orde moeten zijn: “Sfeer is belangrijk. Ga niet in een saai lokaal zitten, maar op een wat leukere plek, met een kopje koffie of thee erbij. En zorg dat de techniek het doet. Dat soort voorwaarden dragen veel bij aan het succes van een gesprek.”
De korte documentaires op Slimmer Werken TV gaan over heel wisselende onderwerpen en schoolvakken. Wel komen thema’s als differentiatie, dynamiek en lesontwerp vaak terug.
Bij de keuze van een film is het verstandig om rekening te houden met je publiek, zegt Idema tot slot. Beginnende docenten hebben vaak vooral behoefte aan lesvoorbeelden en tips; zij zullen zich eerder aangesproken voelen door de meer praktische films. Documentaires die over dieperliggende motieven gaan, zoals het verhaal van Rick Lagrand uit het begin van dit artikel, zijn juist voor ervaren docenten interessant. “Ik ga de komende tijd zeker ook een keer met zittend personeel zo’n bijeenkomst organiseren”, aldus Idema. “Weet je wat het is: docenten functioneren het best in een situatie met voldoende vrijheid en maximaal eigenaarschap. En wat dat voor moois kan opleveren, zie je in al deze films terug.”
Filmaanbod Slimmer Werken TVDe korte documentaires van Slimmer Werken TV duren elk 7 tot 8 minuten. Ze zijn zowel los van elkaar, als in combinatie in te zetten, zowel in groepsverband als bij een-op-een-begeleiding. Over de gebruiksmogelijkheden is een aparte film gemaakt onder de titel ‘Werken met Slimmer Werken TV’. Hieronder volgt een overzicht van de andere beschikbare documentaires.
Lesbezoeken vanuit de leunstoel
‘Dat is een cadeautje eigenlijk’ – over slim schoolleiderschap
‘Zelf kiezen bij wiskunde’ – over differentiatie en teamwerk
‘Theater’ – over de inzet van PowerPoints bij geschiedenis
‘Natuurkunde met een smile’ – over het belang van geduld, vriendelijkheid en ruimte
‘Silent reading’ – over het belang van stillezen aan het begin van de les Engels
‘Risico’s nemen en kansen pakken’ – over een positieve benadering bij multimedia & design
‘Newton in de speeltuin’ – over natuurkundig onderzoek in de dagelijkse werkelijkheid
‘Beeldspraak’ – over spel en competitie bij Nederlands
‘Co-productie’ – over zelfstandig werken op het grensvlak van geschiedenis en ICT
Interviews
Op Slimmer Werken TV staan ook interviews met docenten, leerlingen en lerarenopleiders.
‘Kijken naar een ander is kijken naar jezelf’ – over het leereffect van gefilmd worden
Leerlingen over opdrachten – over motivatie en leren
Leerlingen over samenwerking – over leren van elkaar
Startende leraren, vroeger en nu – over goede begeleiding
Schoolleider over visie en gedrevenheid van het management
Ouders over ouderbetrokkenheid
De korte documentaires op Slimmer Werken TV zijn gemaakt door Maarten van der Burg, die zijn loopbaan begon als docent Nederlands en nu naast lerarenopleider ook documentairemaker is. Zijn tips voor een effectieve inzet van de films in gesprekken met docenten:
ALGEMEEN
Bouw een sessie altijd op in ‘voor’, ‘tijdens’ en ‘na’ het kijken.
Zorg voor een goede gespreksleider, die in het gesprek achteraf goed doorvraagt naar de eigen praktijk van docenten.
VOOR
Begin met een ‘appetizer’ om de aandacht te richten. Praat bijvoorbeeld eerst even samen over ‘motivatie van leerlingen’ of een ander relevant thema.
TIJDENS
Bekijk de documentaire liefst 2 keer, omdat de eerste indrukken zoveel mentale ruimte in beslag nemen dat er van gericht kijken weinig komt. De lengte van de films (7 tot 8 minuten) is hierop afgestemd: 1 uur is voldoende voor 2 keer kijken + een gespreksronde.
Verdeel de docenten voor de tweede ronde in groepjes (drie is een mooi aantal) en geef per groepslid een gerichte kijkvraag mee. Ervaring wijst uit: met een gerichte kijkopdracht zie je meer.
Goede kijkvragen zijn bijvoorbeeld: 1) Wat zie je bij leerlingen?; 2) Wat valt je op aan het pedagogisch handelen van de docent?; 3) Welke visie van de docent zie je terug?
NA
Open het gesprek. Het kan handig zijn om eerst het ijs te breken door te beginnen met de meer feitelijke vragen. Een goede volgorde is dan:
De drie objectieve kijkvragen (zie ‘tijdens’)
Vraag naar een motief: waarom denk je dat deze film is gemaakt?
Emotionele vragen: wat voelde je toen je deze film zag?
Afhankelijk van de groep kan het ook goed zijn om juist met emotionele vragen te beginnen. Sla in elk geval de vraag naar de emotie niet over! Juist daarin zit de link met de eigen lespraktijk.
Wil je meer weten over het gebruik van Slimmer Werken TV? Elf ambassadeurs van diverse scholen in Noord-Holland en Flevoland kunnen vertellen over hun ervaringen. Mail voor meer informatie en contactadressen naar Marjan van Roozendaal, projectleider Verbinden & Vernieuwen.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
