Interview

'Schrijven leer je niet uit een schoolboek'

Jullie hebben onderzoek gedaan naar teksten van vwo-leerlingen. Kunnen ze een beetje schrijven?
‘We zijn nog druk bezig met de analyses, maar onze eerste indruk is dat er weinig verschillen zijn tussen leerlingen uit klas 4, 5 en 6. Je zou een graduele groei verwachten, maar die zien we dus niet. Dat komt doordat er weinig systematische aandacht is voor schrijven.’

Maar leerlingen moeten toch allemaal een profielwerkstuk schrijven?
‘Ja, en ze moeten ook veel meer teksten schrijven dan tien jaar geleden, maar het blijft vooral ongecontroleerde oefening. Leerlingen moeten maar schatten wat ze moeten doen. Soms krijgen ze van tevoren beoordelingscriteria, maar meer dan “doe maar” krijgen ze niet te horen. Ze krijgen nauwelijks voorbeelden of gidsende aanwijzingen. De meeste leerlingen schrijven een tekst in één ronde en dan is het klaar. Van herschrijven en revisie hebben ze nog nooit gehoord of daar zien ze de zin niet van in. Daarmee is al dat schrijfwerk eigenlijk verdane tijd.’

Hoe kan dat? Vinden leraren schrijven niet belangrijk?
‘Dat is juist het gekke: iedereen noemt schrijfvaardigheid heel belangrijk, maar aan instructie besteden ze weinig tijd. Het helpt natuurlijk niet dat schrijven geen examenonderdeel meer is. Verder zijn Nederlandse leraren erg trouw aan het schoolboek en dat bevat wel aantrekkelijke schrijfopdrachten en leuke bronnen, maar slechts heel summiere instructie. Je leert schrijven trouwens toch al niet uit een schoolboek. Derde probleem: wereldwijd blijkt in lerarenopleidingen weinig aandacht voor schrijfdidactiek en leraren zeggen ook niet goed te weten hoe ze leerlingen moeten leren schrijven.’

In het LIFT-project doen jullie onderzoek naar schrijfdidactiek. Kun je leraren handige vuistregels geven?
‘Belangrijkste is dat er niet één instructiemethode is die geschikt is voor alle leerlingen. Je hebt leerlingen die al schrijvend denken en leerlingen die pas aan de slag gaan als ze alles op een rijtje hebben. Het een is niet beter dan het ander, maar op school krijgen alle leerlingen toch te horen dat ze eerst een schrijfschema moeten maken. Wat goed werkt, is om niet te vertellen wat leerlingen moeten doen, maar om ze dat te laten zien. We hebben daarvoor diverse filmpjes gemaakt waarin leerlingen hardop denkend een deel van hun schrijftaak uitvoeren. In een revisiefase bijvoorbeeld moeten ze eerst hun inhoud op orde brengen en dan pas aan zinnen sleutelen. Wij denken verder dat relatieve feedback belangrijk is: laat leerlingen zien waar ze staan ten opzichte van anderen, op welke punten hun tekst beter is dan die van anderen en waarin ze nog kunnen bijleren. Wij gaven ze met grafieken inzicht in hun eigen schrijfproces, en ze konden hun grafieken vergelijken met die van andere leerlingen.’

Wat moet ik me daarbij voorstellen?
‘Met het eenvoudig te installeren programma Inputlog kun je veel vastleggen van wat een leerling doet tijdens het werken aan een tekst: zijn schrijfflow, pauzeergedrag en brongebruik. Begint hij bijvoorbeeld meteen te schrijven of leest hij eerst alle bronnen? En hoeveel van alle geschreven tekst komt in zijn eindproduct terecht? Dat blijkt allemaal samen te hangen met tekstkwaliteit. Het is bijvoorbeeld een goed teken als veel tekst is weggegooid, dat betekent dat een leerling kritisch heeft gekeken naar de eigen tekst. De meeste leerlingen lezen de bronnen een voor een, maar beter is het om eerst alles globaal te bekijken en met de algemene bronnen te beginnen. Een leerling die meteen begint te schrijven, of die misschien wel overschrijft, moet je een filmpje laten zien van een leerling die de eerste tijd alleen maar bezig is met de bronnen. Regelmatig switchen tussen tekst en bronnen en tussen bronnen leidt ook tot betere teksten.’

Wat wordt je boodschap tijdens de ORD?
‘Het is een open deur, maar ik zal betogen dat schrijven echt belangrijk is voor iedereen die verder wil komen in het leven en dat het zin heeft dat we er instructie in geven.’

Kijk voor meer informatie op liftwritingresearch.com.

Dit interview verscheen in Didactief, juni 2017.